Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

POSTANOWIENIE

Dnia 24 sierpnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Iwona Podwójniak

Sędziowie SSO Joanna Składowska

SSR del. Hanna Świderska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku T. M. i S. Ś.

z udziałem (...) o.o. w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 18 maja 2016 roku, sygnatura akt I Ns 679/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łasku pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 321/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy T. M. i S. Ś. wnieśli o ustanowienie na prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości W. stanowiącej działkę nr (...) służebności przesyłu na rzecz uczestnika (...) sp. z o.o. – za wynagrodzeniem w kwocie 41 000 zł.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 18 maja 2016 roku Sąd Rejonowy w Łasku oddalił wniosek na koszt wnioskodawców.

Rozstrzygniecie zapadło po następujących ustaleniach i wnioskach.

Właścicielami działki nr (...) położonej we W. – na podstawie aktu własności ziemi – byli rodzice wnioskodawców – małżonkowie J. Ś. i Z. Ś..

W dniu 8 września 1995 roku Urząd Rejonowy w Ł. wydał pozwolenie na budowę gazociągu na terenie miasta i gminy Ł.. Gazociąg ten przebiega m.in. przez działkę (...).

J. Ś. wyraził zgodę na piśmie na wybudowanie gazociągu na działce (...).

J. Ś. zmarł w dniu 10 października 2001 roku. Z. Ś. zmarła w dniu 25 listopada 2005 roku.

Spadek po J. Ś. nabyli: żona Z. oraz wnioskodawcy – po 1/3. Spadek po Z. Ś. nabyli wnioskodawcy po połowie.

Mając powyższe na uwadze, sąd pierwszej instancji wskazał, że zgoda J. Ś. na posadowienie na przedmiotowej działce gazociągu stanowi dla uczestnika tytuł prawny do bezterminowego korzystania z działki w zakresie posadowienia i eksploatacji gazociągu.

Skoro uczestnik ma już tytuł prawny do korzystania działki w zakresie eksploatacji gazociągu, to na podstawie art. 305 ¹ k.c. wniosek o ustanowienie służebności podlega oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c.

Apelację złożyli wnioskodawcy.

Zarzucili naruszenie prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. polegające na błędnym wnioskowaniu, że uczestnik posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, co przesądza o braku możliwości ustanowienia służebności przesyłu.

Ponadto zarzucili naruszenia prawa materialnego, tj. art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 305 ² § 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że wyrażenie zgody przez właściciela nieruchomości na wybudowanie infrastruktury przesyłowej przesądza o braku konieczności ustanowienia służebności przesyłu, podczas gdy służebność przesyłu jest w takiej sytuacji konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c.

Skarżący zarzucili również naruszenia prawa materialnego, tj. art. 36 § 2 zd. 2 k.r.o. w zw. z art. 37 § 3 k.r.o. w brzmieniu wg stanu na dzień 4 października 1994 roku poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że oświadczenie o wyrażeniu zgody na wybudowanie gazociągu przez jednego ze współmałżonków stanowi tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawców przez uczestnika tożsamy z zakresem służebności przesyłu, w sytuacji gdy wyrażenie zgody na wybudowanie gazociągu na nieruchomości objętej ustrojem wspólności małżeńskiej, jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, wymaga oświadczenia obojga małżonków pod rygorem nieważności określonym w art. 37 § 3 k.r.o. w brzmieniu wg stanu na dzień 4 października 1994 roku, tj. według stanu na dzień złożenia oświadczenia woli przez J. Ś..

Podnosząc powyższe, skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji oraz zasądzenie solidarnie na rzecz wnioskodawców kosztów zastępstwa prawnego.

Uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest uzasadniona, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty mają podstawę.

W pierwszym rzędzie podnieść należy, że wobec bardzo lakonicznego uzasadnienia sądu, trudno w istocie o weryfikację stanowiska, że uczestnik postępowania posiada już tytuł prawny do korzystania z działki w zakresie korzystania z gazociągu, dlatego wniosek o ustanowienie służebności nie mógł podlegać uwzględnieniu.

Oczywiście wywód, że o ile przedsiębiorstwo posiada już tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie koniecznym do korzystania z urządzeń przesyłowych, to ustanowienie służebności nie ma podstaw, jest całkowicie trafny.

Istota sprowadza się zatem do oceny czy w okolicznościach niniejszej sprawy prawidłowo sąd pierwszej instancji przyjął, że taki tytuł już istnieje.

Niewątpliwie – co wskazano w uzasadnieniu – istnienie takiego tytułu prawnego, sąd wywiódł z faktu wyrażenia zgody właściciela działki nr (...) na posadowienie gazociągu.

Sąd Rejonowy na tym w swoim uzasadnieniu poprzestał. Nie dokonał żadnej prawnej kwalifikacji zdarzenia w postaci zgody właściciela nieruchomości oraz skutków prawnych tejże.

W sprawie jest bezsporne, że inwestycja budowy gazociągu przebiegającego przez działkę obecnie stanowiącą własność wnioskodawców została zrealizowana pod rządem przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (tekst jednolity: Dz. U. z 1991 roku, Nr 30, poz. 126), która określała podstawy zajęcia nieruchomości na cele budowy urządzeń przesyłowych.

Mianowicie, zgodnie z przepisem art. 70 ust. 1 tejże ustawy zakładanie i przeprowadzanie na nieruchomościach, zgodnie z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji, a także innych podziemnych lub nadziemnych urządzeń technicznych niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń, wymaga zezwolenia rejonowego organu rządowej administracji ogólnej. Wydanie zezwolenia powinno być poprzedzone negocjacjami z właścicielem nieruchomości o uzyskanie zgody na wykonanie wymienionych prac.

Jak natomiast stanowił przepis art. 73 ustawy, zezwolenie z art. 70 ust. 1 może być udzielone tylko wówczas, gdy właściciel nie wyraża zgody na działanie określone w tym przepisie.

Co się tyczy decyzji, o której mowa w art. 70 ust. 1, to w orzecznictwie ukształtował się pogląd, że wydanie takiej decyzji (w ustawie wcześniejszej – o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości z dnia 12 marca 1958 roku odpowiednikiem przepisu art. 70 ust. 1 był przepis art. 35 ust. 1 i 2, a w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami regulację taką zawiera przepis art. 124 ust. 1) prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości w celu wykonywania na niej uprawnień o treści zbliżonej do tzw. służebności przesyłowej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2005 roku w sprawie III CZP 80/05, wyrok Sadu Najwyższego z dnia 10 lipca 2002 roku w sprawie II CKN 1316/00).

W wypadku wydania decyzji administracyjnej (zezwolenia właściwego organu administracyjnego) tytuł przedsiębiorstwa do korzystania z gruntu określa się jako publicznoprawny. Konsekwencją takiej „służebności publicznej” jest ograniczenie właściciela w zakresie dysponowania cywilnoprawnymi środkami zmierzającymi do usunięcia niekorzystnych skutków wkroczenia na jego nieruchomość.

Jak wskazano wyżej, wydanie decyzji administracyjnej mogło mieć miejsce tylko wtedy gdy właściciel nieruchomości nie wyraził zgody na zrealizowanie inwestycji.

W niniejszej sprawie decyzja administracyjna nie została wydana.

Powyższe w sposób oczywisty wskazuje, że tytuł prawny do korzystania przez uczestnika z urządzeń przesyłowych na działce wnioskodawców nie wynika z wywłaszczenia – ograniczenia prawa własności na podstawie decyzji administracyjnej podjętej na podstawie art. 70 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Jak podano, ustawa o gospodarce gruntami wskazywała na tytuł prawny posadowienia na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych w postaci zgody właściciela, inaczej w postaci porozumienia między przedsiębiorstwem przesyłowym a właścicielem nieruchomości.

W niniejszej sprawie istota sprowadza się właśnie do rozstrzygnięcia charakteru prawnego zgody właściciela nieruchomości.

W kwestii oceny oświadczenia J. Ś. złożonego w dniu 4 października 1994 roku w kontekście relacji między przedsiębiorstwem przesyłowym a właścicielem nieruchomości w odniesieniu również do zarzutów apelacji, podnieść należy co następuje.

Treść oświadczenia ma następujące brzmienie: „ Ja niżej podpisany… zezwalam (...) na wybudowanie przez moją działkę gazociągu wysokiego ciśnienia P.-S.. Zgodę na wykonanie w/w prac wyrażam pod warunkiem wypłacenia mi odszkodowania za zajęcie terenu, straty w zasiewach, uprawach i plonach oraz inne szkody mogące wyniknąć po wybudowaniu gazociągu”.

Nie może podlegać kwestii, że powyższe nie może być kwalifikowane jako umowne ustanowienie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, już chociażby z tego powodu, że do ustanowienia takiej służebności wymagane jest oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej w formie aktu notarialnego – bez zachowania tej formy nie jest możliwe ustanowienie służebności gruntowej (art. 245 § 1 i 2 k.c.). Nie jest natomiast sporne w niniejszej sprawie, że oświadczenie J. Ś. nie zostało złożone w formie aktu notarialnego.

W tym miejscu odnieść należy się do zarzutu apelujących, że oświadczenie J. Ś. dotknięte jest nieważnością z uwagi na to, że wyrażenie zgody na wybudowanie gazociągu na nieruchomości objętej ustrojem wspólności małżeńskiej stanowiło czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym i wymagało oświadczenia obojga małżonków.

Istotnie, takie oświadczenie należy kwalifikować jako czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem wspólnym, niemniej brak jest podstaw prawnych dla oceny nieważności takiej czynności prawnej. Sankcja nieważności określona w art. 37 § 3 k.r.o. – w brzmieniu wg stanu na dzień 4 października 1994 roku – dotyczy jednostronnych czynności prawnych dokonanych bez wymaganej zgody drugiego małżonka. Tymczasem czynność dokonana przez J. Ś. nie była jednostronną czynnością prawną, była elementem porozumienia określonych stron. W takiej sytuacji czynność nie była nieważna. Do ochrony kontrahenta – osoby trzeciej – stosuje się przepis art. 38 k.r.o.

Pomimo powyższego, tj. braku podstaw dla uznania nieważności zgody, w ocenie sądu okręgowego oświadczenie J. Ś. nie stanowi jednak tytułu prawnego w zakresie uprawniającym do korzystania przez uczestnika z nieruchomości stanowiącej obecnie współwłasność wnioskodawców.

Przede wszystkim zważyć należy na treść „zgody”.

Mianowicie, oświadczenie dotyczy jedynie zezwolenia na wybudowanie przez działkę gazociągu. Zgoda odnosi się do wykonania „w/w prac”. Literalna treść wskazuje jedynie na zgodę na wybudowanie gazociągu. W ogóle nie dotyczy zgody na korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu. Oczywistym jest, że po wybudowaniu gazociągu dla właściwego korzystania z urządzeń, konieczne jest korzystanie w oznaczonym zakresie z nieruchomości, niemniej w treści oświadczenia J. Ś. taka zgoda na określone korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu wyrażona nie została. Brak jest podstaw, aby treści oświadczenia J. Ś. o zgodzie na wybudowanie gazociągu nadawać również dodatkową treść – wyrażenie zgody na korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu. Takiej treści po prostu w oświadczeniu J. Ś. nie ma. Skoro tak, to brak jest po stronie uczestnika tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości dla celów posadowionych na niej urządzeń przesyłowych. W ocenie sądu okręgowego nie jest uprawnione stanowisko, że w okolicznościach jak w niniejszej sprawie prawo uczestnika do korzystania z nieruchomości wnioskodawców wynika już ze zgody J. Ś. na wybudowanie gazociągu, że zgoda o treści jak w oświadczeniu obejmuje ze swej istoty prawo do korzystania z nieruchomości także po wybudowaniu gazociągu. Jeszcze raz należy wskazać, że takiej treści w oświadczeniu brak. Oświadczenie w ogóle nie dotyczy eksploatacji urządzeń i korzystania z nieruchomości dla tych celów.

Zgoda J. Ś. dotyczyła zezwolenia na wybudowanie przez działkę (...) gazociągu i czasowego zajęcia nieruchomości w związku z tą budową. Taki wywód ma uzasadnienie także w zapisach „oświadczeń” odnoszących się do kwestii odszkodowania jak również w treści decyzji podjętych w stosunku do osób, które odmówiły zgody na budowę gazociągu – na ułożenie gazociągu. Mianowicie decyzje te wyraźnie wskazywały na czasowe zajęcie nieruchomości i określały, że odszkodowanie obejmuje straty wyrządzone na skutek zajęcia gruntów. Potwierdzeniem, że chodziło jedynie o zgodę na ułożenie gazociągu na działce małżonków Ś. i czasowe zajęcie gruntu jest również treść zapisu na dokumencie z dnia 29 grudnia 1995 roku – na dokumencie wskazuje się: „odszkodowanie wypłacone właścicielom gruntów za zajęcie pasa na ułożenie gazociągu” (k. 39).

Dalej wskazać należy, że nawet gdyby przyjąć, że zgoda J. Ś. obejmowała także przyszłe korzystanie z nieruchomości – po wybudowaniu gazociągu, to taka umowna zgoda stworzyła jedynie stosunek zobowiązaniowy, do którego należałoby stosować przepisy o użyczeniu (nie ujawniono w sprawie, aby określone zostało jakiekolwiek wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w związku z eksploatacją urządzeń przesyłowych).

Stosunek wynikający z umowy użyczenia ma charakter obligacyjny, a zatem jego skutki nie dotyczą innych niż strony umowy podmiotów, w tym następców prawa własności rzeczy którzy nie są obciążeni żadnymi zobowiązaniami wynikającymi z umów użyczenia zawartych przez poprzedników. Uprawniony: tu uczestnik ponosi ryzyko związane z nabyciem rzeczy przez inną osobę.

Zważyć też należy, że nawet jednak gdyby przyjąć koncepcją tzw. obligacji realnej, że takie związanie miało miejsce, to wnioskodawcy doprowadzili do ustania stosunku prawnego. Powstały na podstawie umowy użyczenia stosunek prawny to zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym, które może być przez użyczającego wypowiedziane w każdym czasie na podstawie art. 365 ¹ k.c., a także w razie wystąpienia okoliczności wskazanych w art. 716 k.c.

Wnioskodawcy nie byli stroną stosunku użyczenia, a nawet gdyby byli takim stosunkiem związani – skutecznie go rozwiązali. Trafnie podnosi się w apelacji, że z chwilą doręczenia uczestnikowi wezwania do zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu i wezwania do zapłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości nastąpiło wypowiedzenie stosunku użyczenia.

Należy wskazać, że stosunek obligacyjny, wynikający z umowy użyczenia, nie charakteryzuje się trwałością tylko dlatego, że przemawiałby za tym interes jednej ze stron, istotne potrzeby społeczne, które stały u podstaw zawarcia umowy czy natura tego stosunku prawnego. Jeśli przedsiębiorca przesyłowy czy jakikolwiek inny podmiot chce uzyskać trwałe i skuteczne wobec każdoczesnego właściciela uprawnienie do korzystania z rzeczy, powinien dążyć do ustanowienia jednego z praw rzeczowych ograniczonych. Ponadto skutków czynności prawnych zobowiązujących nie można upatrywać w przepisach kształtujących treść prawa własności i jej ograniczenia. Zawarcie umowy obligacyjnej wywołuje takie same konsekwencje prawne bez względu na to, czy stroną zobowiązaną jest właściciel rzeczy czy inny podmiot.

Nabywca prawa własności nieruchomości związany jest tylko skutkami prawnymi istniejących praw rzeczowych ograniczonych, natomiast nie mają wpływu na jego sferę prawną ewentualne zaciągnięte przez poprzedniego właściciela zobowiązania (z wyjątkiem sytuacji przewidzianych w przepisach szczególnych – np. art. 678 k.c. oraz art. 17 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, co w sprawie nie ma miejsca).

W stanie faktycznym sprawy strony nigdy nie były związane stosunkiem prawnym pozwalającym uczestnikowi na korzystanie z nieruchomości wnioskodawców, gdyż umowa obligacyjna zawarta przez ich poprzednika prawnego nie była dla nich wiążąca. Natomiast jeśli przyjąć stanowisko odmienne i uznać, że początkowo istniał między stronami stosunek użyczenia w wyniku powstania obligacji realnej, to wnioskodawcy poprzez zgłoszone żądanie ustanowienia służebności przesyłu i wynagrodzenia za korzystanie doprowadzili do rozwiązania tego stosunku prawnego w drodze wypowiedzenia, do czego uprawniał ich art. 365 ¹ k.c.

Powyższe jednoznacznie wskazuje, że aktualnie uczestnik postępowania nie posiada tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości wnioskodawców w zakresie eksploatacji istniejącego gazociągu. Słuszne są zatem zarzuty apelacji sprowadzające się do zanegowania stanowiska sądu pierwszej instancji o braku podstaw dla wniosku o ustanowienie służebności przesyłu. Skoro uczestnik obecnie nie legitymuje się prawnym uprawnieniem do korzystania z nieruchomości w związku z posadowieniem urządzenia przesyłowego, to nie zachodziły podstawy do oddalenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu a limine.

W konsekwencji błędnego stanowiska o braku potrzeby ustanowienia służebności przesyłu, sąd rejonowy nie rozpoznał w ogóle istoty sprawy. Sąd nie przeprowadził postępowania dowodowego; oddalił wnioski dowodowe wnioskodawców o biegłych: geodetę i rzeczoznawcę majątkowego. Zrealizowanie tych wniosków jest niezbędne dla wydania orzeczenia o ustanowieniu służebności przesyłu.

W takim stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zaskarżone postanowienie należało uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Sąd pierwszej instancji w wyniku ponownego rozpoznania sprawy przeprowadzi postępowanie dowodowe w zakresie jak wyżej i wyda merytoryczne rozstrzygnięcie.