Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa B. B. (1)

przeciwko B. C.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 30 czerwca 2016 roku, sygnatura akt I C 1656/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od B. B. (1) na rzecz B. C. 2400 (dwa tysiące czterysta) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

3.  przyznaje adwokatowi P. N. z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym kwotę 1476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych brutto, którą nakazuje wypłacić z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Sieradzu.

Sygn. akt I Ca 423/16

UZASADNIENIE

W pozwie z 9 grudnia 2014 r. B. B. (1) żądał zasądzenia od pozwanej B. C. kwoty 20 000 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu żądania wskazano, że w 2011 roku powód udzielił pozwanej pożyczki w kwocie 20 000 złotych na cele związane z budową domu oraz zagospodarowaniem działki. W dniu 26 listopada 2014 r. B. B. (1) wezwał B. C. do zwrotu pożyczki, czego pozwana nie uczyniła.

Pozwana domagała się oddalenia powództwa oraz zasądzenia na jej rzecz od powoda zwrotu kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem z 30 czerwca 2016 r., wydanym w sprawie sygn. akt I C 1656/14, Sąd Rejonowy w Sieradzu oddalił powództwo (pkt 1), zasądzając od powoda na rzecz pozwanej 2 417 złotych tytułem kosztów procesu (pkt 2) oraz przyznając adwokatowi P. N. 2 400 złotych powiększoną o stawkę 23 % podatku od towarów i usług w kwocie 552 złote tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu, którą nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sieradzu (pkt 3).

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

W 2000 roku zmarł mąż B. C.. Pozwana po około dwóch latach po śmierci męża poznała powoda. Strony początkowo zamieszkały w mieszkaniu pozwanej przy ulicy (...) w S. razem z jej dwiema córkami oraz synem. W późniejszym okresie wprowadziły się do mieszkania powoda położonego przy ulicy (...) w S.. Strony posiadały wspólne konto bankowe. Powód utrzymywał się z renty inwalidzkiej. Ponadto podejmował prace dorywcze. Pozwana pracowała w Gimnazjum nr 1 w S. oraz otrzymywała rentę rodzinną po zmarłym mężu. Ponadto korzystała z pożyczek i kredytów.

W mieszkaniu powoda strony przeprowadziły remont oraz kupiły meble.

Na nieruchomości stanowiącej własność pozwanej położonej przy ulicy (...) w S. strony zbudowały garaż oraz ogrodziły działkę płotem betonowym, przy czym w kosztach budowy płotu partycypowały także córki pozwanej. W 2011 roku strony rozpoczęły na działce pozwanej budowę domu. Dom ten budowały dla siebie, z zamiarem wspólnego w nim zamieszkiwania. Powód kupił w związku z rozpoczętą budową cegłę za około 6 000 złotych, drzewo za około 4 300 złotych, a także wydatkował kwotę około 10 000 złotych na inne rzeczy, tj. plan, ogrodzenie, styropian, płytki. Stosunki między stronami w tym czasie uległy pogorszeniu, a strony nawzajem oskarżały się o popełnianie czynów zabronionych.

W dniu 23 lipca 2011 r. pozwana złożyła na piśmie oświadczenie następującej treści „Oświadczam ja C. B. i B. B. (2) wspólnie pracowali na działce B. B. (2) pomagał przy zagospodarowaniu działki oraz finansowo w kwocie 20 000 dwadzieścia tysięcy złotych na potrzeby budowy”. Powód poprosił pozwaną o sporządzenie tego oświadczenia, ponieważ chciał zabezpieczyć swoje interesy majątkowe na wypadek gdyby strony się rozstały. Nie udzielał pozwanej żadnej pożyczki, a kwoty na zakup materiałów oraz zabezpieczenie innych wspólnych potrzeb były jej przekazywane bez określania terminu, a nawet obowiązku ich zwrotu. Pozwana po sporządzeniu oświadczenia wyprowadziła się do swojego mieszkania. Ponadto sporządziła na piśmie jeszcze jedno oświadczenie następującej treści „Oświadczam że w dniu 23.VII.2011 r doszliśmy do porozumienia między sobą iż podzieliliśmy się naszym wspólnym dorobkiem w postaci mebli, urządzeń gospodarczych (AGD) Ja C. B. nie będę wnosiła żadnych roszczeń do B. B. (2) żalu i pozostawiając mu meble sprzęt (AGD)”.

Pismem z dnia 26 listopada 2014 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 20 000 złotych tytułem zwrotu pożyczki udzielonej na zagospodarowanie działki i budowę. Wezwanie to zostało doręczone pozwanej w dniu 28 listopada 2014 r.

Jak zauważył Sąd Rejonowy, powód wywodził swoje roszczenia z art. 720 § 1 k.c.

W świetle tej normy, występujący z żądaniem zwrotu pożyczki powinien - zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu cywilnym - wykazać zawarcie stosownej umowy i w jej ramach przekazanie pożyczkobiorcy przedmiotu pożyczki. Postępowanie dowodowe w żaden sposób nie wskazało, by między stronami doszło do zawarcia umowy pożyczki, przez co powód nie sprostał obowiązkowi wynikającemu z treści art. 6 k.c.

Już z zasad doświadczenia życiowego wynika, że w konkubinacie ludzie nie pożyczają sobie nawzajem pieniędzy. Konkubinat różni od małżeństwa jedynie brak sformalizowania związku. Mimo to, osoby pozostające w związku nieformalnym zachowują się z reguły jak małżonkowie, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Nawet jeżeli posiadają odrębne majątki i własne środki finansowe, to nie prowadzą pomiędzy sobą skrupulatnych rozliczeń finansowych, ale w razie potrzeby wspierają się finansowo, podejmują wspólne decyzje inwestycyjne, a przepływy środków pomiędzy nimi oraz dokonywane wydatki nie podlegają ścisłym rozrachunkom. Takie też cechy miał nieformalny związek stron. Z materiału dowodowego wynika, że strony kupowały ruchomości oraz materiały budowlane z osiąganych przez siebie dochodów oraz zaciągając na ten cel kredyty i pożyczki. Prowadzili wspólną gospodarkę finansową, nie udzielali sobie nawzajem pożyczek, co powód ostatecznie przyznał składając zeznania na ostatniej rozprawie.

Stosownie do art. 321 § 1 k.p.c., Sąd jest związany granicami żądania powództwa i nie może dysponować przedmiotem procesu przez określenie jego granic niezależnie od zakresu żądania ochrony przez powoda. Żądanie powództwa określa nie tylko jego przedmiot, ale również jego podstawa faktyczna. Zasądzenie zatem określonej sumy pieniężnej, która wprawdzie mieści się w kwotowych granicach powództwa, lecz w oparciu o inną podstawę faktyczną, stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie.

Powód konsekwentnie jako podstawę faktyczną i prawną powództwa wskazywał żądanie z tytułu umowy pożyczki udzielonej pozwanej. Strona powodowa nie twierdziła (a tym bardziej nie dowodziła), iż jej kosztem pozwana została wzbogacona bez podstawy prawnej. Wprawdzie wskazana przez stronę powodową podstawa prawna powództwa nie wiąże sądu, to jednak taka zmiana podstawy prawnej, która wymaga także zupełnie innego rozumienia okoliczności faktycznych stanowiących podstawę powództwa narusza art. 321 k.p.c. Sąd może bowiem sam określić podstawę prawną powództwa, ale tylko wtedy, gdy nie wymaga to zmiany oceny okoliczności faktycznych, na których strona opiera swoje roszczenie. Oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda, jest orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 k.p.c. Tym samym uwzględnienie przez Sąd w oparciu o art. 405 k.c. czy art.410 k.c. zgłoszonego przez powoda roszczenia, w istocie byłoby wyrokowaniem ponad żądanie i stanowiłoby naruszenie art. 321 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c.

Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1/ naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na treść orzeczenia, tj.:

a. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie, z pominięciem reguł interpretacyjnych wynikających z art. 65 k.c., skutkiem czego Sąd:

- ustalił, iż strony nie zawarły umowy pożyczki, podczas gdy z treści oświadczenia pozwanej z dnia 23 lipca 2011 r. jasno wynika, iż intencją powoda, jak i pozwanej w spisaniu tegoż oświadczenia było udokumentowanie dokonania pożyczki przez B. B. (1) na rzecz B. C., a okoliczność ta znajduje potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym, w szczególności na podstawie dowodu z zeznań świadka K. J., przesłuchania stron oraz dowodu z dokumentów w postaci oświadczeń sporządzonych przez strony;

- kategorycznie uznał, iż osoby żyjące w konkubinacie nie dokonują między sobą pożyczek oraz nie dokonują szczegółowych rozliczeń, podczas gdy z materiału dowodowego wynika, iż strony takich rozliczeń dokonywały, o czym świadczą między innymi oświadczenia stron znajdujące się w aktach sprawy;

b. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez:

- niewskazanie przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej wskazanym przez powoda dowodom w sprawie w szczególności tym, które wskazują na intencje stron postępowania podczas sporządzania dokumentu z dnia 23 lipca 2011 r. zatytułowanego „oświadczenie”, podczas gdy strony ewidentnie, co znajduje również potwierdzenie w zeznaniach pozwanej, chciały udokumentować fakt dokonywania pożyczki na przez pozwanej przez powoda;

- pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważenia okoliczności przemawiających za ustaleniem, iż pozwana na skutek przekazania przez powoda na jej rzecz kwoty 20 000 złotych została bezpodstawnie wzbogacona, pomimo wskazania takiej okoliczności przez powoda;

c. art. 321 k.p.c. poprzez jego błędną interpretację i uznanie, iż wskazana przez
powoda podstawa prawna roszczenia wiąże Sąd orzekający w sprawie jako
podstawa faktyczna, a w konsekwencji nierozpoznania istoty sprawy, czyli
roszczenia powoda o zapłatę, w sytuacji gdy podstawa prawna wskazywana
przez strony nie jest okolicznością faktyczną i nie wiąże Sądu orzekającego w
sprawie, a zatem obowiązkiem Sądu było dokonanie oceny zgłoszonego
przez powoda roszczenia nie tylko w świetle art. 720 k.c., ale również w świetle art. 405 k.c., w szczególności wobec udowodnienia przez powoda przed Sądem pierwszej instancji faktu przekazania pozwanej pieniędzy w oparciu chociażby oświadczenie pozwanej z dnia 23 lipca 2011 r., tj. udowodnienia faktu swego zubożenia, jak również, że pozwana wzbogaciła się kosztem powoda i jest nadal wzbogacona, bowiem pieniądze przeznaczone zostały na budowę domu (co także wynika z powołanego oświadczenia), którego jest w
dalszym ciągu właścicielem;

2/ naruszenia prawa materialnego, tj.:

a. art. 65 k.c. poprzez jego niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, skutkiem czego Sąd ustalił, że powód nie udowodnił faktu zawarcia umowy pożyczki między stronami, podczas gdy strony spisując oświadczenie w dniu 23 lipca 2011 r. miały na celu udokumentowanie przekazania przez powoda na rzecz powódki pożyczki w kwocie 20 000 złotych, co znajduje potwierdzenie zarówno w zeznaniach świadka K. J., jak również w zeznaniach stron postępowania;

b. art. 720 § 2 k.c. przez jego błędne niezastosowanie do ustalonego stanu faktycznego, co skutkowało wadliwym przyjęciem, że strony nie zawarły umowy pożyczki, podczas gdy dokument zatytułowany „oświadczenie” z dnia 23 lipca 2011 r. miał na celu zgodnie z intencją stron udokumentowanie dokonania pożyczki dokonanej przez powoda na rzecz powódki na budowę domu w kwocie 20 000 złotych;

c. art. 405 k.c. poprzez jego niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, podczas gdy okoliczności faktyczne niniejszej sprawy przy przyjęciu, iż oświadczenie z dnia 23 lipca 2011 r. nie jest wystarczającym dokumentem stwierdzającym zawarcie umowy pożyczki między stronami pozwalały na stwierdzenie, iż pozwana bez podstawy prawnej uzyskała korzyść kosztem majątku powoda w kwocie 20 000 złotych, w szczególności wobec udowodnienia przez powoda przed Sądem pierwszej instancji fakt przekazania pozwanej pieniędzy w oparciu chociażby oświadczenie pozwanej z dnia 23.07..2011 roku, tj. udowodnienia faktu swego zubożenia, jak również, że pozwana wzbogaciła się kosztem powoda i jest nadal wzbogacona, bowiem pieniądze przeznaczone zostały na budowę domu (co także wynika z powołanego oświadczenia), którego jest w dalszym ciągu właścicielem.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wnosił o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie
od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje,

ewentualnie, na wypadek uznania przez Sąd drugiej instancji, że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości lub że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy oraz na wypadek nieuwzględnienia wniosku z punktu 1 o:

2/ uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w Sieradzu z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o
kosztach procesu;

3. zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu oświadczając, że koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części.

Pozwana domagała się oddalenia apelacji oraz zasądzenia od powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń, które stanowią wynik właściwej analizy materiału dowodowego zebranego w sprawie. Ustalenia te zostały poczynione w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 § 1 k.p.c. Skuteczne postawienie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych wymaga wykazania, ze doszło do naruszenia powołanego przepisu poprzez uchybienie przy ocenie przeprowadzonych dowodów zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu, co do oceny poszczególnych dowodów jest prawem strony, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Zgodnie z art. 720 § 1 k.c., przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Przedmiotowo istotnym elementem umowy jest zatem obowiązek zwrotu pożyczki. Bez tego elementu nie ma umowy pożyczki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 1040/98, Lex nr 50828). Obowiązku tego tymczasem nie określa oświadczenie z 23 lipca 2011 r. Wykładnia umowy dokonywana na podstawie art. 65 k.c. nie może pomijać treści zwerbalizowanej na piśmie, użyte bowiem (napisane) sformułowania i pojęcia, a także sama systematyka i struktura aktu umowy, są jednym z istotnych wykładników woli stron, pozwalają ją poznać i ocenić. Jest więc jasne, że wykładnia umowy nie może prowadzić do stwierdzeń w sposób oczywisty sprzecznych z jej treścią, czy też służyć do korygowania lub uzupełnienia treści oświadczeń woli o elementy niewynikające z umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 250/08, LEX nr 484668, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 sierpnia 2013 r., I ACa 342/13, LEX nr 1363290). Ponadto, ustalenie Sądu Rejonowego, iż kwota około 20 000 złotych nie była przekazana pozwanej w ramach umowy pożyczki, lecz został przez powoda wydatkowana na cele związane z budową domu, w którym strony miały wspólnie zamieszkać, wynika z całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności zaś zeznań świadka K. J. oraz samego powoda, który wyraźnie podał, że strony budowały „dla siebie” i nie było mowy o zwrocie pieniędzy. Wbrew zatem zarzutom skarżącego, w sprawie brak było jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego zawarcie umowy pożyczki, w tym dowodu takiego nie stanowiło ani oświadczenie z 23 lipca 2011 r., ani też zeznania przesłuchanych osób. Skoro zaś ustalenia Sądu korelowały ze wszystkimi źródłami dowodowymi, brak było podstaw do odmowy wiarygodności poszczególnym dowodom i dawania temu wyrazu w uzasadnieniu wyroku, zgodnie z dyspozycją art. 328 § 2 k.p.c.

Prawidłowo również Sąd Rejonowy zastosował w sprawie przedmiotowej art. 321 k.p.c. Przedstawiony wywód prawny w tym zakresie znajduje oparcie w judykaturze i doktrynie prawa cywilnego.

Jakkolwiek wskazanie podstawy prawnej powództwa nie jest wymagane - w myśl zasady da mihi factum, dabo tibi ius - to jednak nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy, albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu. Jeśli powód buduje jakąś konstrukcję swego żądania, osadzając ją na ściśle wskazanym przepisie prawa materialnego, to tym samym wytycza granice okoliczności spornych i niespornych, które mogą stanowić podstawę faktyczną żądania. Żądanie powództwa określa więc nie tylko jego przedmiot, lecz również jego podstawa faktyczna. Zatem taka zmiana podstawy prawnej, która wymaga także zupełnie innego rozumienia okoliczności faktycznych stanowiących podstawę powództwa narusza art. 321 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., IV CSK 345/11, LEX nr 1168552, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., II CK 556/04, OSNC 2006/2/38, Biul.SN 2005/5/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1993 r., I CRN 156/93 (nie publ.).

Skoro w sprawie przedmiotowej przedmiotem żądania był zwrot pożyczki, okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie sprowadzały się do wykazania faktu udzielenia pożyczki, jej wysokości oraz niezwrócenia. Tymczasem okoliczności faktyczne, które uzasadniają roszczenie oparte na konstrukcji bezpodstawnego wzbogacenia są zupełnie inne. Odmiennie przedstawia się też obrona pozwanego. Nie można zatem przyjąć, aby żądanie zwrotu pożyczki i żądanie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia, stanowiły ten sam przedmiot żądania, w rozumieniu art. 321 § 1 k.p.c. W świetle powołanego przepisu, niedopuszczalne było zatem zasądzenie dochodzonego świadczenia pieniężnego na podstawie przepisów art. 405 i następnych k.c.

Podsumowując, Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia żadnego z powołanych przez skarżącego przepisów prawa materialnego i procesowego, a wydane orzeczenie jest prawidłowe. Z tego powodu należało apelację oddalić na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądzając od powoda na rzecz pozwanej 2 400 złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, zgodnie ze stawkami minimalnymi określonymi w § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804).

O zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie § 2, 4 i 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października

2015 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1801).