Treść orzeczenia I C 259/23 - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

I C 259/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Sieradzu z 2023-10-20

Sygnatura akt I C 259/23

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

Protokolant: Iwona Bartel

po rozpoznaniu w dniu 6 października 2023 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa A. S. i S. S.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie o zapłatę i ustalenie

zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów A. S. i S. S. kwotę 343.866,31 (trzysta czterdzieści trzy tysiące osiemset sześćdziesiąt sześć złotych trzydzieści jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 185.700,00 (sto osiemdziesiąt pięć tysięcy siedemset) złotych od dnia 9 marca 2023 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 158.166,31 (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy sto sześćdziesiąt sześć złotych trzydzieści jeden groszy) od dnia 30 maja 2023 r. do dnia zapłaty,

zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów A. S. i S. S. kwotę 3.033,89 (trzy tysiące trzydzieści trzy złote osiemdziesiąt dziewięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 maja 2023 r. do dnia zapłaty,

w pozostałym zakresie powództwo oddala,

zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów A. S. i S. S. kwotę 11.817,00 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 10.800,00 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 259/23

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 maja 2023 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Sieradzu przeciwko pozwanemu (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. powodowie A. S. i S. S. wnosili o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 343.866,31 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 22 lutego 2023 r. do dnia zapłaty w związku z nieważnością zawartej umowy kredytu i zwrotem wszystkich zapłaconych kwot przez powodów dokonanych w złotych polskich w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 17 stycznia 2020 r., zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 3.033,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 22 lutego 2023 r. do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranego (...) Niskiego Wkładu Własnego w związku z nieważnością umowy nr (...) za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 17 stycznia 2020 r. oraz ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 3 listopada 2008 r. zawarta między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna. Ewentualnie na wypadek nie stwierdzenia nieważności umowy wnosili o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 123.075,22 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 22 lutego 2023 roku do dnia zapłaty tytułem nadpłaty w polskich złotych w spłacie kredytu w związku z bezskutecznością klauzul abuzywnych/niedozwolonych dotyczących ustalania kursu CHF za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 17 stycznia 2020 r., kwoty 6.172,61 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 22 lutego 2023 r. do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranego spreadu w związku z bezskutecznością klauzul abuzywnych/niedozwolonych dotyczących ustalania kursu CHF za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 17 stycznia 2020 r. i kwoty 3.033,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 22 lutego 2023 r. do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranego (...) Niskiego Wkładu Własnego w związku z abuzywnością postanowień umowy nr (...) za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 17 stycznia 2020 r. a także ustalenie, że klauzula indeksacyjna kredytu do waluty obcej CHF wprowadzona na potrzeby uruchomienia kredytu zawarta w § 1 ust. 3A umowy, klauzule indeksacyjne kredytu do waluty obcej CHF wprowadzone na potrzeby spłaty kredytu zawarte w § 10 ust. 4 i § 12 ust. 5 umowy, klauzula wprowadzona na potrzeby zmian wysokości opłat i prowizji umowy zawarta w § 19 ust. 2 umowy i wprowadzona na potrzeby określenia zasad obciążenia powodów opłatami z tytułu (...) Niskiego Wkładu Własnego zawarta w § 3 ust. 3 umowy są bezskuteczne względem powodów. Jednocześnie wnosili oni o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych.

(pozew- k.3-69)

W odpowiedzi na pozew pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz zwrotu kosztów procesu wraz z należnymi odsetkami w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej podnosił zarzut nadużycia przez powodów prawa polegający na próbie wykorzystania przepisów dotyczących ochrony konsumentów w celu uzyskania nadmiernych korzyści, nieproporcjonalnych względem zarzucanego bankowi nieprecyzyjnego sformułowania treści umowy.

(odpowiedź na pozew- k.140-159)

Na rozprawie w dniu 6 października 2023 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(protokół rozprawy na płycie CD z dnia 6 października 2023 r. 00:05:46 – 00:48:11- koperta k.265)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W 2008 r. będący małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powodowie A. S. i S. S. mieszkający wówczas w Wielkiej Brytanii potrzebowali środków finansowych w kwocie 165.000,00 zł na zakup mieszkania w Polsce, w którym chcieli zamieszkać i w celu ich pozyskania postanowili zaciągnąć kredyt. W tym celu udali się oni do brokera, który miał wybrać dla nich ofertę kredytową. (...) poinformował ich, że nie mają zdolności kredytowej do zawarcia umowy kredytu złotówkowego i przedstawił im ofertę kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. (...) informował ich, że frank szwajcarski jest stabilną walutą. Nie pokazywał im jednak informacji historycznej, z której wynikałoby jak w poprzednich latach zmieniał się kurs tej waluty. Nie przedstawiał im też symulacji, z której wynikałoby jak zmieni się ich zobowiązanie, gdy kurs franka szwajcarskiego wzrośnie. Nie informował ich też w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe. Powodowie nie sprawdzali samodzielnie jak kurs franka szwajcarskiego zmieniał się w poprzednich latach. Sprawdzali oni wcześniej sytuację w Polsce i wiedzieli, że są tam zawierane kredyty waloryzowane kursem CHF.

(zeznania powodów: S. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 6 października 2023 r. 00:39:52 – 00:40:49 w zw. z 00:06:31 – 00:25:56- koperta k.265, A. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 6 października 2023 r. 00:40:49 – 00:41:38 w zw. z 00:25:56 – 00:37:51- koperta k.256)

Powodowie zdecydowali się złożyć wniosek o udzielenie im oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego kredytu. W dniu 2 października 2008 r. złożyli wniosek kredytowy, w którym wnioskowali o kredyt w wysokości 185.000,00 zł w walucie CHF na okres 360 miesięcy. We wniosku tym oświadczyli, że nie prowadzą działalności gospodarczej. Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu zaproponowali hipotekę na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania, grupowe ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych i do czasu ustanowienia zabezpieczeń docelowych ubezpieczenie spłaty kredytu. Powód złożył wraz z wnioskiem oświadczenie na druku bankowym wypełnione przez niego w dniu 22 września 2008 r. w Wielkiej Brytanii, z którego wynikało, że pracownik (...) Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w W. przedstawił powodom w pierwszej kolejności ofertę kredytu w polskim złotym i że po zapoznaniu się z nią powodowie zdecydowali się na wybór oferty kredytu denominowanego w walucie obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost miesięcznych rat spłat kredytu oraz wzrost całego zadłużenia. Z oświadczenia tego wynikało też, że powód został poinformowany przez pracownika (...) Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w W. o ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającego na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zobowiązania oraz, że powód jest świadomy ponoszenia obu rodzajów ryzyk związanych z wybranym przez niego produktem kredytowym. Ponadto z oświadczenia tego wynikało, że pracownik (...) Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w W. poinformował go o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej to jest o możliwości wzrostu raty kapitałowo – odsetkowej. Z oświadczenia tego wynikało ponadto, że przedstawiono mu opisane w nim informacje w postaci symulacji wysokości rat kredytu.

W dniu 22 października 2008 r. wydana została decyzja kredytowa, z której wynikało, iż powodom został przyznany kredyt w kwocie 165.000,00 zł a warunkiem przyznania kredytu będzie ustanowienie prawnego zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki kaucyjnej do kwoty 247.500,00 zł na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr KW (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. na 36 – miesięczny okres a jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlegać będzie automatycznemu przedłużeniu przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 180 miesięcy licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy mieli upoważnić bank do pobrania środków tytułem zwrotu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w wysokości 3,5 % kwoty kredytu objętej ubezpieczeniem to jest 1.155,00 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu automatycznego przedłużenia z rachunku bez odrębnej dyspozycji. Kwota kredytu objęta ubezpieczeniem miała wynosić 33.000,00 zł. Zabezpieczeniem na rzecz banku miało być także wskazanie (...) Banku S.A. jako uprawnionego do otrzymania świadczenia przeznaczonego na zaspokojenie zobowiązań wobec (...) Banku S.A. do wysokości sumy ubezpieczenia z tytułu grupowej umowy ubezpieczenia spłaty rat kredytu w zakresie poważne zachorowania, operacje chirurgiczne oraz pobyt w szpitalu w wyniku choroby lub nieszczęśliwego wypadku dokonane na warunkach określonych w oświadczeniu o przystąpieniu do ubezpieczenia, nieodwołalne do chwili całkowitej spłaty kredytu. Prawnym zabezpieczeniem kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w banku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wis hipoteki ustanowionej na rzecz banku miało być ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A. na okres przejściowy.

(kserokopia decyzji kredytowej- k.185-186)

Powodowie byli w oddziale banku tylko jeden raz, gdy mieli podpisać umowę. Gdy tam przybyli, umowa była już gotowa do podpisania. Przed jej podpisaniem pracownik banku mówił im, że waluta CHF jest stabilna ale nie pokazywał im informacji historycznej jak w poprzednich latach zmieniał się jej kurs. Nie pokazywał im też symulacji jak zmieni się ich zobowiązanie, gdy kurs tej waluty wzrośnie. Nie informował też powodów w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe. Powodowie nie czytali dokładnie umowy przed podpisaniem a jedynie ją przejrzeli. Gdy powódka zadawała pracownikowi banku pytania na jej temat, ten jej odpowiadał.

W dniu 3 listopada 2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Jak wynikało z § 1 ust. 1 tej umowy kredyt udzielony został na zakup na rynku wtórnym lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Z. przy ul. (...). Zgodnie z § 1 ust. 2 i 3 tej umowy kwota kredytu wynosiła 165.000,00 zł i była waloryzowana kursem CHF. W myśl § 1 ust. 4 tej umowy okres kredytowania wynosił 360 miesięcy to jest od dnia 3 listopada 2008 r. do dnia 3 listopada 2038 r. Według § 1 ust. 3A umowy kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 21 października 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 71.332,84 CHF a kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu mogła być różna od tej kwoty. W myśl § 1 ust. 5 kredyt miał być spłacany w równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Zgodnie z § 1 ust. 7 umowy bank jako prowizję za udzieleniu kredytu pobrał 3% kwoty kredytu to jest 4.950,00 zł.

Zgodnie z § 5 umowy kwota kredytu miała być wypłacona w kwocie 165.000,00 zł na rachunek bankowy zbywcy podany w akcie notarialnym sprzedaży kredytowanej nieruchomości.

(kserokopia umowy kredytu- k.115-119)

Jak wynikało z § 7 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić po podpisaniu umowy, uiszczeniu przez kredytobiorców wpłat z tytułu prowizji i opłat, ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu określonych w umowie oraz spełnieniu warunków określonych w § 4 ust. 2 umowy. Zgodnie z § 7 ust. 5 umowy bank miał uruchomić kredyt w terminie do 5 dni roboczych (z wyłączeniem sobót) licząc od daty złożenia przez kredytobiorców w pisemnej dyspozycji uruchomienia kredytu.

(kserokopia umowy kredytu- k.115-119)

W myśl § 10 ust. 2 umowy harmonogram spłat kredytu stanowił integralną część umowy i miał być doręczany kredytobiorcom listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram miał być sporządzany w CHF. Zgodnie z § 10 ust. 4 raty kapitałowo – odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50. W § 6 ust. 1 umowy strony postanowiły, że spłata kredytu następuje na podstawie nieodwołalnego przez czas trwania umowy zlecenia dokonywania przelewu z rachunku bankowego wskazanego przez kredytobiorców w umowie w celu obciążenia tego rachunku tytułem spłaty kredytu.

Zgodnie z § 9 ust. 1 w zw. § 1 ust. 8 umowy kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która na dzień wydania decyzji kredytowej wynosiła 6,13 % a marża banku wynosiła 3,20 %. W myśl § 9 ust. 2 umowy wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M dla waluty, w której został udzielony kredyt z dnia 29 września 2008 r. wynosząca 2,93 % powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę banku w wysokości 3,20 %. Zgodnie z § 9 ust. 3 umowy bank co miesiąc miał dokonać porównania aktualnie obowiązującej stawki LIBOR 3M ze stawką bazową ogłaszaną przedostatniego dnia roboczego poprzedniego miesiąca i dokonać zmiany wysokości oprocentowania kredytu w przypadku zmiany stopy bazowej o co najmniej 0,10 punktu procentowego.

(kserokopia umowy kredytu- k.115-119)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu w myśl § 3 umowy miała być hipoteka kaucyjna do kwoty 247.500,00 zł ustanowiona na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, położonym w Z. przy ul. (...) wpisana do księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. na 36 – miesięczny okres a jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlegać miało automatycznemu przedłużeniu przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 180 miesięcy licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy upoważnili bank do pobrania środków tytułem zwrotu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w wysokości 3,5 % kwoty kredytu objętej ubezpieczeniem to jest 1.155,00 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu automatycznego przedłużenia z rachunku bez odrębnej dyspozycji. Kwota kredytu objęta ubezpieczeniem wynosiła 33.000,00 zł. Zabezpieczeniem spłaty kredytu miało być też wskazanie (...) Banku S.A. jako uprawnionego do otrzymania świadczenia przeznaczonego na zaspokojenie zobowiązań wobec (...) Banku S.A. do wysokości sumy ubezpieczenia z tytułu grupowej umowy ubezpieczenia spłaty rat kredytu w zakresie poważne zachorowania, operacje chirurgiczne oraz pobyt w szpitalu w wyniku choroby lub nieszczęśliwego wypadku dokonane na warunkach określonych w oświadczeniu o przystąpieniu do ubezpieczenia, nieodwołalne do chwili całkowitej spłaty kredytu. Prawnym zabezpieczeniem kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w banku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wis hipoteki ustanowionej na rzecz banku miało być ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A. na okres przejściowy.

(kserokopia umowy kredytu- k.115-119)

W wykonaniu umowy kredytodawca wypłacił powodom w dniu 7 listopada 2008 r. kwotę 165.000,02 zł co stanowiło równowartość 69.371,46 CHF.

Powodowie zamieszkali w mieszkaniu kupionym za kredyt. W dniu 3 sierpnia 2009 r. powód zarejestrował działalność gospodarczą pod nazwą (...) S. S. i siedzibę swojej firmy zarejestrował w tym mieszkaniu. Działalności gospodarczej powód nie wykonywał w tym mieszkaniu. Prowadzenie tej działalności zakończył on w dniu 2 października 2012 r.

W okresie od dnia 5 stycznia 2009 r. do dnia 17 stycznia 2020 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 343.875,31 zł. Kredyt został spłacony w całości.

(kserokopia zaświadczenia- k.122v-125)

W okresie od dnia 7 listopada 2008 r. do dnia 17 stycznia 2020 r. powodowie wpłacili na składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kwotę 3.033,89 zł.

(kserokopia zaświadczenia- k.121)

Powodowie skierowali do pozwanego reklamację, w której wezwali go do zwrotu wszelkich zapłaconych przez nich kwot w łącznej kwocie 185.700,00 zł wraz z odsetkami za opóźnienie wobec nieważności umowy kredytu w terminie 14 dni od doręczenia pisma ewentualnie o zwrot nadpłaty w kwocie 85.600,00 zł oraz zwrot spreadu w kwocie 15.500,00 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w terminie 14 dni od doręczenia pisma. Pismem z dnia 22 lutego 2023 r. pozwany poinformował powodów, że ich reklamację rozpatrzył negatywnie.

(kserokopia reklamacji- k.85-112v, kserokopia odpowiedzi na reklamację- k.113-114)

Powodowie oświadczyli na rozprawie, że mają świadomość, iż w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu pozwany może żądać od nich zwrotu kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz, że mając tę świadomość chcą aby Sąd stwierdził nieważność umowy kredytu.

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów a także w oparciu o powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Jeśli chodzi o dokument w postaci protokołu zeznań świadka H. P., to Sąd pominął go z uwagi na to, że H. P. nie brał udziału w zwarciu umowy przez powodów a wobec tego nie było możliwym do ustalenia w oparciu o jego zeznania czy przedstawiona przez niego ogólna procedura zawierania umów kredytowych była zastosowana w przypadku powodów.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów na fakty wskazane w pozwie uznając, iż nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się w pierwszej kolejności ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 3 listopada 2008 r. zawarta między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna i zasądzenia od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 343.866,31 zł stanowiącej sumę zapłaconych kwot na poczet spłaty kredytu i kwoty 3.033,89 zł stanowiącej zapłacone składki na ubezpieczenie niskiego wkładu.

Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).

W ocenie Sądu powodowie nie mają interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawartej w dniu 3 listopada 2008 r. Ponieważ umowa ta, jak wynika z zaświadczenia banku, została już wykonana, orzeczenie ustalające jej nieważność, nie jest powodom do niczego potrzebne. Po wykonaniu umowy bank bowiem nie żąda już od powodów żadnych świadczeń i nie istnieje żaden spór, który orzeczenie stwierdzające nieważność umowy, rozstrzygnie na przyszłość.

W tej sytuacji żądanie ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 3 listopada 2008 r. zawarta między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna, jako niezasadne należało oddalić.

Ponieważ powodowie żądali zwrotu uiszczonych przez nich na rzecz pozwanego świadczeń wynikających z tej umowy, która ich zdaniem była nieważna, dla rozstrzygnięcia tego żądania przesłankowo tylko należało ustalić czy umowa ta była umową ważną.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 2324 ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

W chwili zawarcia umowy kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umowy literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów indeksowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353¹ kc) W przypadku umów kredytu indeksowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.

Powodowie twierdzili, że zawarta przez nich umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia umowne, przez co jest nieważna.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż będący kredytobiorcami powodowie w chwili zawierania umowy kredytu nie prowadzili działalności gospodarczej. Bezsporne, jest też to, że powód od 3 sierpnia 2009 r. do 2 października 2012 r. prowadził działalność gospodarczą a siedziba jego firmy zarejestrowana była w mieszkaniu kupionym za kredyt, w którym powodowie po jego zakupie zamieszkali. Nie przekreśla to jednak statusu powoda jako konsumenta przy zawarciu umowy. Powodowie zawarli bowiem umowę kredytu nie będąc przedsiębiorcami i w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych.

Sąd nie miał też wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych. Zresztą umowa zawarta przez strony w zakresie tych klauzul była niepełna i nie wskazywała po jakim kursie ustalone zostanie przez bank saldo zobowiązania powodów w walucie CHF. Wprawdzie w § 1 ust. 3A umowy wskazano, iż kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 21 października 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 71.332,84 CHF ale z treści tego postanowienia umownego wynikało też, że wskazana w nim kwota wyrażona w walucie CHF ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w tym postanowieniu. Ponieważ umowa nie przewidywała jaki kurs CHF ma być przyjęty do przeliczeń wypłaconej kwoty na walutę CHF, przeliczenie przez bank salda zobowiązania powodów na tę walutę zostało dokonane w sposób całkowicie dowolny i nie wynikający z umowy. Zdaniem Sądu powodowie nie mieli też wpływu na kształt postanowienia dotyczącego klauzuli indeksacyjnej zawartego w § 10 ust. 4 umowy. Od decyzji kredytobiorców zależało zatem czy zawrzeć umowę, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyt i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili, że bank ustali saldo ich zobowiązania w walucie CHF w dowolny sposób oraz że uzgodnili indywidualnie postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej z § 10 ust. 4 umowy, w tym sposób ustalenia wysokości kursu waluty po jakim miała być przeliczona wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności. Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.

Zdaniem Sądu, głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń stron.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 1 ust. 3A umowy i § 10 ust. 4 umowy dotyczą głównych świadczeń stron umowy. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385¹ § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.

W ocenie Sądu zapisy § 1 ust. 3A umowy stanowiące, iż „kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 21 października 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 71.332,84 CHF ale ma ona charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w tym punkcie” oraz zapisy § 10 ust. 4 umowy stanowiące, że „raty kapitałowo – odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy co do wyrażonej w walucie CHF wartości udzielonego kredytu. Na podstawie tych postanowień umowy nie można bowiem określić kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości udzielonego kredytu w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tej kwoty zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Umowa nie wskazywała przy tym w żaden sposób, po jakim kursie, przez kogo określonym i kiedy ma być przeliczona wartość zobowiązania na walutę CHF. W oparciu o zapisy umowy nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganego przez powodów jako konsumentów zobowiązania został określony w sposób jednoznaczny. Także zapisy § 10 ust. 4 umowy stanowiące, że raty kapitałowo – odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50 są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o niewyjaśnione kryteria.

To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.

Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umowy nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385¹ § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy klauzul zawartych w § 1 ust. 3A i § 10 ust. 4 umowy jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązań powodów po dowolnym kursie i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego walutą CHF poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży CHF. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu do przeliczania wysokości zobowiązania kredytobiorców na walutę CHF i kursu sprzedaży CHF służącego do przeliczania rat z waluty CHF na złotówki bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Pozwany miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązania powodów, których kredyt indeksowany był kursem CHF.

Takie ukształtowanie klauzuli waloryzacyjnej, zgodnie z którym bank może w sposób dowolny i niepoddający się weryfikacji ustalać kursy waluty, stanowiące narzędzie indeksacji, a tym samym wpływać na wysokość własnych korzyści i generować dodatkowe i nieprzewidziane umową koszty dla kredytobiorcy, rażąco narusza zasadę równowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta i dobre obyczaje (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., VI ACa 420/11).

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytu do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytu, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.

Zapisy zawarte w § 1 ust. 3A i § 10 ust. 4 umowy, w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umowy nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązania w walucie CHF, która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytu, jakie zobowiązani byli spłacać.

Z treści umowy wynika, że bank udzielając kredytu w złotówkach ryzykował stratę jedynie kwoty, która została wypłacona powodom, co mogło nastąpić w przypadku znacznego spadku wartości waluty wskazanej jako waluta indeksacji. Natomiast w przypadku powodów wysokość ich zobowiązania mogła osiągnąć niczym nieograniczoną wysokość już na początkowym etapie (wraz ze spadkiem wartości waluty krajowej w stosunku do waluty indeksacji). Do tego mogło dojść również w czasie wykonywania zobowiązania po kilku lub kilkunastu latach. Ponadto umowa nie przewidywała instrumentów, które pozwoliłoby powodom na zmianę sposobu wykonywania umowy po wystąpieniu niekorzystnego dla nich wzrostu kursu walut.

Z tych też względów wskazane powyżej uregulowania umowy należy uznać za niedozwolone, gdyż mogły doprowadzić i ostatecznie doprowadziły, gdy porównamy wysokość udzielonego kredytu i wysokość spłaconego kredytu, do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, czyli do nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między stronami. Ponadto naruszyły one dobre obyczaje, ponieważ doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej banku, który dokonując wcześniej fachowej oceny ryzyka kursowego zabezpieczył swoje interesy, a nie interesy powodów.

W tym miejscu należy wskazać, że bank nie wykonał także swoich obowiązków w zakresie poinformowania powodów o ryzyku kursowym. Oświadczenie, które złożył tylko powód na druku banku nie czyni zadość tym obowiązkom. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by powodowie mieli pełną wiedzę co do konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający powodom, że zaciągnięcie takiego kredytu jest bardzo ryzykowne a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynikało, by taki obowiązek informacyjny został przez bank wykonany w sposób ponadstandardowy, dający powodom pełne rozeznanie w tym zakresie. Na tę okoliczność pozwany nie przedstawił w zasadzie żadnych dowodów.

Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętego kredytu w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązania.

To, że powodowie dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty CHF i że powód oświadczył, że został poinformowany przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut, nie oznacza bowiem, że powodowie wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umowy kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.

Wobec niejednoznacznych postanowień umowy określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowę kredytu pozostając w pełni świadomi co do wynikających z niej obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. Co do złożonego przez powoda oświadczenia o świadomości ryzyka kursowego to należy mieć na uwadze, że w oparciu o jego treść nie da się ustalić jakie konkretnie informacje odnośnie ryzyka kursowego przedstawione zostały powodowi. Udzielenia powodom konkretnych informacji przed zawarciem umowy nie udowodnił pozwany, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości rat kredytu oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyt jest indeksowany, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres, na jaki został zaciągnięty kredyt, nie można przecież było wykluczyć.

Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umowy kredytowej powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umowy kredytowej i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.

Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowie za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385¹ § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.

Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy wydaje się w tych okolicznościach niepewna.

W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączącej strony umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tego stosunku obligacyjnego. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tej umowy ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest CHF. Pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Wyeliminowanie z umowy zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanego stosunku prawnego jako sprzecznego z naturą (charakterem prawnym) zobowiązania, które strony chciały wykreować. Umowę w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważną. Nie można bowiem zastąpić zawartych w nich niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Mając na uwadze powyższe Sąd przesłankowo stwierdził, iż umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta w dniu 3 listopada 2008 r. pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego była nieważna. Powodowie powołując się bowiem na jej nieważność żądali zasądzenia na ich rzecz od pozwanego solidarnie kwot 343.866,31 zł i 3.033,89 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z tą nieważnością umowy. Zasądzenia pierwszej z tych kwot domagali się oni tytułem zwrotu zapłaconych przez nich rat kredytu a drugiej z tytułu pobranych na jej podstawie składek na ubezpieczenie niskiego wkładu.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia, że umowa kredytu była nieważna jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na postawie umowy kredytu w okresie od 5 stycznia 2009 r. do 17 stycznia 2020 r. powodowie świadczyli pozwanemu kwotę 343.875,31 zł wpłaconą na poczet rat kredytu oraz kwotę 3.033,89 zł wpłaconą na poczet składek na ubezpieczenie niskiego wkładu.

Mając na uwadze powyższe Sąd w związku z uznaniem za nieważną umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawartej w dniu 3 listopada 2008 r. zasądził od pozwanego na rzecz łącznie powodów kwotę 343.866,31 zł i kwotę 3.033,89 zł.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu wpłaconych na poczet umowy kwot reklamacją. W reklamacji tej domagali się oni zwrotu nienależnie pobranych rat kredytu w wysokości 185.700,00 zł w terminie 14 dni od otrzymania jej przez pozwanego. Pozwany odmówił wypłaty roszczeń pismem z dnia 22 lutego 2023 r. a zatem w tym dniu z pewnością otrzymał reklamację powodów. Roszczenie powodów w zakresie kwoty 185.700,00 zł stało się więc wymagalne w dniu 8 marca 2023 r. i stąd odsetki ustawowe za opóźnienie od tej kwoty Sąd zasądził na rzecz powodów od dnia 9 marca 2023 r. do dnia zapłaty. Żądanie zwrotu pozostałych dochodzonych pozwem kwot wpłaconych pozwanemu na postawie umowy powodowie zgłosili w pozwie, który został doręczony pozwanemu w dniu 29 maja 2023 r. a zatem w tym dniu ich roszczenia stały się wymagalne. Stąd ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 158.166,31 zł i od kwoty 3.033,89 zł Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów od dnia 30 maja 2023 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił jako niezasadne.

W przedmiotowej sprawie pozwany podnosił zarzut nadużycia przez powodów prawa polegający na próbie wykorzystania przepisów dotyczących ochrony konsumentów w celu uzyskania nadmiernych korzyści, nieproporcjonalnych względem zarzucanego bankowi nieprecyzyjnego sformułowania treści umowy. W ocenie Sądu podniesiony zarzut nie może odnieść skutku. Nie ulega wątpliwości, że zamiarem powodów było zaciągnięcie kredytu na zakup mieszkania. Przy zawieraniu umowy kredytu nie mieli oni żadnego wpływu na jej treść. Kredytodawca natomiast posługując się opracowanymi przez siebie wzorcami umownymi wprowadził do umowy mechanizmy indeksacji powiązane z kursem franka szwajcarskiego, które zostały uznane przez Sąd za klauzule abuzywne. Skoro więc kredytodawca zachował się względem powodów nielojalnie i niewłaściwie nie może on powoływać się na nadużycie praw podmiotowych przez powodów.

Ponieważ roszczenie ewentualne pozwu zgłoszone zostało na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądania głównego, a Sąd żądanie to uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nim.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 11.817,00 zł, na którą złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł.

Dodano: 27 listopada 2023, Opublikował(a): Iwona Bartel
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Sieradzu
Osoba, która wytworzyła informację: sędzia Dagmara Kos
Data wytworzenia informacji: 20 października 2023