Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Robert Pabin

Protokolant: Iwona Bartel

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2023 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa S. J.

przeciwko P. P. (1) oraz M. P.

o bezpodstawne wzbogacenie

1.  zasądza od M. P. na rzecz S. J. 79.460 zł (siedemdziesiąt dziewięć tysięcy czterysta sześćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od dnia 19 maja 2023 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

3.  zasądza od M. P. na rzecz S. J. tytułem zwrotu kosztów procesu 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) w tym 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

4.  zasądza od S. J. na rzecz P. P. (1) tytułem zwrotu kosztów procesu 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) w tym 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów zastępstwa prawnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

5.  w stosunku do M. P. wyrokowi nadaje rygor natychmiastowej wykonalności;

6.  nakazuje pobrać od M. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu 3.973 zł (trzy tysiące dziewięćset siedemdziesiąt trzy złote) tytułem zwrotu kosztów sądowych.

Sygn. akt IC 264/23

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 maja 2023 roku S. J. reprezentowana przez r.pr. D. J. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanych P. P. (1) i M. P. solidarnie kwoty 79.460 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, wraz z kosztami postępowania w tym kosztami zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. Uzasadniając swoje żądanie powódka wskazała, że pozwany jest dla niej byłym zięciem a pozwana córką. W roku 2012 pozwani zaczęli czynić starania o zakup nieruchomości na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. Ostatecznie ich wybór padł na tzw. „segment” w szeregowcu położonym w S. przy ul. (...). Budynek znajdował się w stanie surowym zamkniętym. Do uzyskania kredytu na jego zakup niezbędne było wniesienie wkładu własnego w kwocie 100.000 zł którego pozwani nie posiadali. Z uwagi na bardzo dobre relacje z powódką, małżonkowie uzgodnili, że sprzeda ona swoje mieszkanie położone w S. przy ul. (...) a uzyskane w ten sposób pieniądze przekaże pozwanym na zakup „segmentu” w zamian uzyskując prawo dożywotniego zamieszkiwania w nimi w zakupionej nieruchomości. Powódka sprzedała mieszkanie za 146.000 zł i z otrzymanej ceny przekazała pozwanemu przelewem na rachunek bankowy kwotę 100.000 zł. Pozostałe 46.000 zł przekazała pozwanym gotówką. Po wykończeniu zakupionego segmentu przy ul. (...), powódka zamieszkała tam wraz z pozwanymi w maju 2014r otrzymując do dyspozycji jeden pokój. Przed kilka lat strony zamieszkiwały tam bezkonfliktowo. Sytuacja uległa zmianie po rozwodzie pozwanych, który został orzeczony w lutym 2022r. Zdaniem S. J. od tego czasu pozwany zaczął podejmować wobec niej nieprzyjazne działania uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie. Zatem pomimo tego, że w wyniku podziału majątku dorobkowego jej córka otrzymała służebność mieszkania, powódka zmuszona była wyprowadzić się z lokalu, co uczyniła w styczniu 2023r. Sytuacja ta zdaniem powódki, sprawia, że nie został osiągnięty zamierzony cel spełnionego przez nią świadczenia w kwocie 146.000 zł. W jej ocenie, wskazaną kwotę uiściła w zamian za świadczenie ekwiwalentne w postaci prawa do dożywotniego zamieszkiwania w przedmiotowej nieruchomości. Biorąc pod uwagę średni wiek dożycia kobiet w jej grupie wiekowej powódka mogła by korzystać ze swojego prawa do osiągnięcia wieku 79 lat i 8 miesięcy (956 miesięcy). Ponieważ wprowadziła się do niej mając 60 lat i 10 miesięcy (730 miesiące) a wyprowadziła mając 69 lat i 5 miesięcy (833 miesiące) wykorzystała jedynie 45,6 % okresu za jaki zapłaciła. W efekcie jej zdaniem pozwani pozostają bezpodstawnie wzbogaceni kwotą 79.460 zł (146.000 zł x 54,4%) co uzasadnia, zgodnie z treścią art. 405 kc roszczenie dochodzone pozwem.

W odpowiedzi na pozew (k.33-37) pozwany P. P. (2) reprezentowany przez adw. Ł. Z. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od powódki zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany przyznał fakt otrzymania od powódki kwoty 100.000 zł na zakup nieruchomości przy ul. (...) w S. w zamian za możliwość dożywotniego zamieszkiwania tam przez nią. Tym nie mniej zaprzeczył aby otrzymał również 46.000 zł. Jego zdaniem, powódka po przekazaniu pieniędzy nie rościła wobec pozwanych żadnych pretensji z tytułu udzielonej im kwoty i zamieszkała z nimi w zakupionej nieruchomości na zasadzie użyczenia. Pozwany zaprzeczył aby po rozwodzie podejmował wobec byłej teściowej działania ukierunkowane na utrudnianie jej wspólnego zamieszkiwania. Jego zdaniem wyprowadzka S. J. z nieruchomości wynikała z jej autonomicznej decyzji, albowiem nie chciała ona zamieszkiwać wspólnie z rozwiedzionymi małżonkami, tym bardziej że przyczyną rozwodu była zdrada jej córki. Co więcej, zdaniem pozwanego, powódka spełniając na rzecz pozwanych świadczenie w kwocie 100.000 zł wiedziała, że nie była do niego zobowiązana, co po myśli art. 411 pkt 1 kc wyklucza roszczenie zwrotne.

Na rozprawie w dniu 17 października 2023r. pozwana M. P. uznała powództwo w całości i pouczona przez sąd o skutkach prawnych tej czynności procesowej podtrzymała swoje stanowisko.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

P. P. (2) i M. P. poznali się w 2000r. Trzy lata później P. P. (2) wprowadził się do przyszłej żony do lokalu położonego w S. przy ul. (...) gdzie zamieszkał wraz z nią oraz jej matką, S. J. – właścicielką mieszkania. W tamtym czasie relacje między stronami były dobre. Pozwany zaangażował się w poprawę sytuacji materialnej swojej przyszłej żony oraz jej matki pomagając im spłacić istniejące zadłużenia oraz finansując remont lokalu. W październiku 2007r. pozwani pobrali się. Po ślubie małżonkowie dokończyli remont mieszkania. W grudniu 2008r. małżonkom urodziła się pierwsza a w lipcu 2010r - druga córka. W związku z powiększeniem rodziny trzy pokojowe mieszkanie S. J. o powierzchni 52,9 mkw stało się dla pozwanych za małe. W efekcie postanowili nabyć własny lokal.

Dowód: wyrok SO w Sieradzu w sprawie I1C 743/21 (k.16-16v); zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Poszukiwania odpowiedniego mieszkania zakończyli jesienią 2011 kiedy to natrafili na ofertę sprzedaży tzw. „segmentu” w nowo wzniesionym budynku szeregowym położonym w S. przy ul. (...). Piętrowy lokal wraz z działką znajdował się w stanie deweloperskim. Pozwani nie dysponowali środkami na sfinalizowanie transakcji oraz wykończenie mieszkania. Z tych względów zmuszeni byli zaciągnąć na ten cel kredyt. Po wizycie w banku okazało się, że cena nieruchomości w zestawieniu z wysokością potrzebnego kredytu skutkuje tym, że warunkiem do jego uzyskania jest wniesienie wkładu własnego w wysokości 100.000 zł, którego pozwani nie mieli. W celu rozwiązania powstałego problemu P. P. (2) i M. P. zaoferowali powódce aby ta sprzedała swoje mieszkanie i przekazała im kwotę potrzebną na zakup nieruchomości w zamian za prawo do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w niej, wspólnie z pozwanymi. Powódka miała także pomagać im w opiece nad wnuczkami. S. J., motywowana dobrymi relacjami z córką i zięciem, zgodziła się na propozycję pozwanych.

Dowód: kopia treści księgi wieczystej (k.11-15); zeznania J. K. (ReCourt z 12.09.2023r od 00:38:07 do 00:42:01); zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Po podpisaniu umowy przedwstępnej, z którą łączyło się uiszczenie zaliczki w kwocie 30.000 zł na pokrycie której P. P. (3) otrzymał pieniądze od swojej matki, pozwani w dniu 9 lutego 2012r. zawarli z (...) S.A. umowę kredytu hipotecznego na kwotę 349.000 zł na sfinansowanie nabycia i wykończenia lokalu przy ul. (...) w S..

Dowód: odpis zupełny księgi wieczystej (...) dostępny na stronie https://ekw.ms.gov.pl; zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Po podpisaniu przez pozwanych umowy kredytu, powódka podjęła działania w celu sprzedaży swojego mieszkania zlecając pośrednikowi w obrocie nieruchomościami znalezienie odpowiedniego nabywcy. Poszukiwania zakończyły się sukcesem. Umową przedwstępną z dnia 29 marca 2012r S. J. zobowiązała się sprzedać mieszkanie przy ul.(...) G. i K. Ś. za łączną kwotę 146.000 zł. Strony uzgodniły, że wydanie lokalu nastąpi do dnia 31 lipca 2012r. Przy zawarciu umowy nabywcy uiścili sprzedającej tytułem zadatku 106.000 zł w tym 6.000 zł gotówką oraz 100.000 zł przelewem na rachunek bankowy P. P. (1) i postanowili, że zadatek zostanie zaliczony na poczet ceny sprzedaży przy zawarciu umowy przyrzeczonej. Otrzymana przez powódkę kwota 6.000 zł została przez nią przekazania pośrednikowi, na pokrycie jego prowizji. W dniu 25 kwietnia 2012r. S. J. zawarła z nabywcami przyrzeczoną umowę sprzedaży mieszkania. Ostateczna cena za lokal została w akcie notarialnym ustalona na 130.000 zł. Przy podpisaniu umowy kupujący wypłacili powódce gotówką 40.000 zł jako uzupełniającą do zadatku, część ceny ustalonej w umowie przedwstępnej tj. 146.000 zł. Pieniądze te powódka zatrzymała dla siebie i pokrywała z nich bieżące potrzeby własne i pozwanych.

Dowód: umowa przedwstępna wraz z protokołem uzgodnień (k.10-11v,12v); potwierdzenie dyspozycji przelewu (k.15); akt notarialny Rep. A nr (...) sporządzony przed notariuszem B. C. w kancelarii notarialnej w S. (k.12, 13-14v); zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Dzięki środkom otrzymanym od powódki oraz z banku (...) – P. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 28 maja 2012r. nabyli własność nieruchomości położonej w S. przy ul. (...). Po opuszczeniu latem 2012r mieszkania przy ul. (...) strony zamieszkiwały w wynajętych lokalach przy ul. (...) a następnie (...). W roku 2014 strony wprowadziły się do wykończonego mieszkania przy ul. (...). Powódka otrzymała do swojej wyłącznej dyspozycji pokój na parterze. Nie ponosiła żadnych kosztów związanych z utrzymaniem lokalu. W pokoju miała swój telewizor oraz meble pozwalające na normalne funkcjonowanie.

Dowód: odpis zupełny księgi wieczystej (...) dostępny na stronie https://ekw.ms.gov.pl; zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Przez długi czas strony zamieszkiwały bezkonfliktowo, pozostając w dobrych stosunkach. Sytuacja ta uległa zmianie w roku 2021 kiedy pozwany odkrył, że żona go zdradza. Pomiędzy małżonkami zaczęło dochodzić do kłótni których mimowolnym świadkiem była S. J.. Istniejący pomiędzy córką i zięciem konflikt wywoływał u powódki dyskomfort i zniechęcą ją do wspólnego z nimi zamieszkiwania. Ochłodzeniu uległy także relacje pomiędzy pozwanym i teściową. P. P. (2) nie był już dla niej tak serdeczny i myły jak wcześniej a podczas jednej ze sprzeczek z żoną, zwrócił się do teściowej aby ta nie wtrącała się w ich sprawy. W efekcie, powódka zaczęła pozwanym wspominać o konieczności wyprowadzki. W tym samym roku pomiędzy małżonkami zaczęła toczyć się sprawa o rozwód przed Sądem Okręgowym w Sieradzu. Przed orzeczeniem rozwodu pozwani w rozmowach z powódką rozważali możliwość zakupienia dla niej mieszkania w celu stworzenia dla niej warunków do wyprowadzki. Plany te nigdy nie zostały jednak urzeczywistnione z uwagi na uzgodniony przez strony i określony w wyroku rozwodowym sposób podziału majątku wspólnego. Prawomocnym wyrokiem z dnia 4 lutego 2022r Sąd Okręgowy w Sieradzu orzekł o rozwiązaniu małżeństwa pozwanych bez orzekania o winie. Jako stałe miejsce zamieszkania małoletnich córek stron sąd wskazał miejsce zamieszkania ich ojca. Orzekając o podziale majątku dorobkowego sąd przyznał na własność P. P. (1) większość składników majątkowych w tym obciążoną kredytem hipotecznym nieruchomość przy ul. (...) i orzekł dopłatę na rzecz pozwanej w kwocie 175.000 zł płatną w terminie jednego roku od uprawomocnienia się wyroku. Jednocześnie, na rzecz M. P. ustanowiona została nieodpłatna służebność osobista prawa zamieszkiwania w nieruchomości, przez okres trzech lat od uprawomocnienia się wyroku.

Dowód: wyrok SO w Sieradzu w sprawie 11C 743/21 (k.16-16v); zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

W związku z wydanym wyrokiem rozwodowym i koniecznością spłaty żony, pomysł zakupu mieszkania dla teściowej stał się całkowicie nierealny. Po rozwodzie chłodne relacje między powódką a zięciem nie uległy zmianie. Pomimo, że pozwany nie żądał od niej wyprowadzki S. J. sama zaczęła dojrzewać do takiej decyzji uważając, że docelowo nie może ona pozostać w mieszkaniu przy ul. (...) wspólnie z byłym zięciem. Czuła się niemile widziana, inwigilowana i ignorowana przez zięcia. Negatywnie odbierała fakt zamontowania przez pozwanego kamery w mieszkaniu, choć pozwany uzasadniał to względami bezpieczeństwa dzieci. Pojawiające się w jej pokoju awarie zasilania telewizora, pomimo działającego zasilania pozostałych odbiorników energii, odbierała jako celowe działanie ze strony zięcia i nie uznawała jego argumentów, iż są to niesprowokowane przez nikogo awarie wymagające po prostu usunięcia. Ostatecznie powódka uznała, że sytuacja panująca w domu zmusza ją do jego opuszczenia. W styczniu 2023r. powódka pomimo możliwości dalszego zamieszkiwania w nieruchomości przy ul. (...) i braku żądania do jej opuszczenia, wyprowadziła się z szeregowca i zamieszkała w wynajętym przez siebie mieszkaniu przy ul. (...) II w S.. Od tego czasu sporadycznie pojawia się w mieszkaniu przy ul. (...) odwiedzając wnuczki i córkę. Aktualnie nie ma żadnych oszczędności pozwalających jej na zakup mieszkania.

Dowód: zeznania M. A. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:05:37 do 00:39:03); zeznania J. W. (ReCourt z 17.10.2023r od 00:40:03 do 01:06:43); zeznania S. J. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:05:33 do 00:36:05 oraz od 01:25:55 do 01:31:14), zeznania M. P. (ReCourt z 21.11.2023r od 00:36:05 do 00:53:35 oraz od 01:20:37 do 01:25:55), zeznania P. P. (1) (ReCourt z 21.11.2023r od 00:53:35 do 01:20:37)

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o zgromadzony w aktach sprawy nieosobowy oraz osobowy materiał dowodowy w postaci dokumentów prywatnych i urzędowych oraz zeznań świadków i stron. Sąd w całości uznał za wiarygodne zeznania pozwanego, albowiem jego relacje w kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy są zbieżne z zeznaniami świadków oraz zgromadzonymi w sprawie dokumentami.

Jako niewiarygodne sąd potraktował zeznania powódki i jej córki, iż po sprzedaży mieszkania przekazała ona pozwanym cała kwotę tj. 146.000 zł. Należy podkreślić, że przekazanie kwoty 100.000 zł nie budzi wątpliwości. Zostało ono przyznane przez pozwanego i potwierdzone dokumentem (k.15). P. P. (2) zaprzeczył jednak aby otrzymał od teściowej jakiekolwiek dodatkowe kwoty. Jak wynika z poczynionych ustaleń faktycznych do uzyskania kredytu potrzebny był wkład własny w kwocie 100.000 zł. Ponadto przy zawarciu umowy przedwstępnej pozwani uiścili zadatek w wysokości 30.000 zł. Umowa kredytu została zawarta w dniu 9 lutego 2012r. a zatem logicznym jest, iż umowa przedwstępna musiała być zawarta wcześniej. W tym czasie powódka nie dysponowała kwotą którą mogłaby wesprzeć pozwanych albowiem pierwszą kwotę w poczet sprzedaży mieszkania w wysokości 106.000 zł otrzymała dopiero w dniu 29 marca 2012r – przy zawarciu umowy przedwstępnej. Powyższe czyni wiarygodnym stwierdzenie pozwanego, iż kwotę 30.000 zł na pokrycie zadatku otrzymał od swojej matki. Przy czym sama powódka przyznała, że otrzymana w dniu 29 marca 2012r kwota 6.000 zł została przeznaczona na prowizję dla pośrednika. Tak więc jedyną kwotę, którą potencjalnie mogła przekazać pozwanym było 40.000 zł otrzymane przy podpisaniu umowy sprzedaży w dniu 25 kwietnia 2012r. Tym nie mniej, jak wynika z jednoznacznych zeznań jej koleżanki M. A. kwotę tę powódka pozostawiła do swojej dyspozycji robiąc z nich np. zakupy do domu. Taki scenariusz, zgodny z zeznaniami pozwanego jest całkowicie logiczny mając na względzie fakt, że pozwani po uzyskaniu niezbędnego wkładu własnego (100.000 zł) nie potrzebowali w maju 2012r dodatkowych pieniędzy od powódki aby móc zawrzeć umowę kupna segmentu. Z drugiej strony zatrzymanie przez powódkę części pieniędzy w celu zabezpieczenia swojej sytuacji na wypadek niespodziewanych problemów mieszkaniowych było zasadne zwarzywszy na konieczność opuszczenia dotychczasowego mieszkania do końca lipca 2012r i konieczność wynajmowania innego lokalu do czasu wykończenia segmentu na ul. (...). Tak więc teza o przekazaniu pozwanym kwoty 46.000 zł jest niewiarygodna nie tylko dlatego, że pozostaje w sprzeczności z bezspornym faktem, iż do jej dyspozycji pozostało jedynie 40.000 zł (6000 zł przekazała pośrednikowi) ale również dlatego, że potwierdzają ją tylko powódka i jej córka – pozwana w sprawie, żywotnie zainteresowane w zbudowaniu narracji najbardziej niekorzystnej dla byłego męża i zięcia. Co więcej, ani powódka ani też pozwana nie dysponują dokumentem potwierdzającym lub choćby uprawdopodabniającym wersję S. J..

Podobnie, jako niewiarygodne sąd potraktował twierdzenia powódki i jej córki, iż pozwany żądał opuszczenia przez powódkę mieszkania przy ul. (...). W tym zakresie ponownie jako najbardziej miarodajne i wiarygodne należy potraktować zeznania M. A., która zaprzeczyła by od powódki żądano wyprowadzki i stwierdziła, że S. J. sama chciała się wyprowadzić, aby na starość mieć spokój. Co więcej, zamiar wyprowadzki z domu był przez powódkę podnoszony już przed rozwodem pozwanych skoro, co sama potwierdziła w swych zeznaniach, rozmawiała z nimi na temat ewentualnego zakupu dla niej mieszkania. W tym stanie rzeczy wyprowadzka powódki w styczniu 2023r nie była konsekwencją żądań ze strony P. P. (1) oraz jego wrogich działań podejmowanych w stosunku do byłej teściowej, lecz konsekwencją decyzji podjętej przez nią już w 2021r. iż wobec faktu rozpadu małżeństwa córki i nieuchronnego rozwodu nie widzi możliwości wspólnego zamieszkiwania z byłym zięciem. Niewątpliwie, decyzję o wyprowadzce przyspieszył fakt utraty przez jej córkę własności nieruchomości w wyniku podziału majątku wspólnego i zbliżający się termin wygaśnięcia służebności uprawniającej ją dalszego korzystania z domu. Konieczność opuszczenia domu przez córkę powódki do marca 2025r. mogła dla S. J. być dodatkowym argumentem do wyprowadzki. Niewątpliwie zatem sytuacja powódki stała się niekomfortowa. Dlatego też w sensie subiektywnym mogła uznać, że sytuacja w domu zmusiła ją do wyprowadzki, co podniosła w swych zeznaniach przed sądem. Tym mnie mniej w sensie obiektywnym, brak jest jednoznacznych i wiarygodnych dowodów na to, że do wyprowadzki zmusiły ją żądania i wrogie zachowania byłego zięcia. Powódka mogła zatem dalej mieszkać przy ul. (...) a wyprowadziła się dlatego, że uznała, iż dzięki temu będzie miała spokój.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo w stosunku do P. P. (1) jest bezzasadne i podlega oddaleniu w całości.

Powódka zażądała od pozwanych zapłaty kwoty 79.460 zł tytułem zwrotu części świadczenia pieniężnego spełnionego na ich rzecz w 2012r. w wykonaniu umowy na podstawie, której zobowiązała się ona do przekazania pozwanym kwoty potrzebnej na zakup nieruchomości przy ul. (...) pozwani P. P. (2) i M. P. zobowiązali się zezwolić powódce na nieodpłatne i dożywotnie prawo do zamieszkiwania wraz z nimi w tej nieruchomości. Umowa ta nie odpowiada swą treścią któremukolwiek typowi umowy nazwanej z Kodeksu cywilnego. Została ona zawarta w formie ustnej, bez zachowania dla oświadczenia pozwanych formy aktu notarialnego, co wyklucza zgodnie z art. 245 § 2 kc w zw. art. 73 § 2 kc możliwość przyjęcia, iż była to umowa o ustanowienie na rzecz powódki służebności osobistej mieszkania (art. 301 § 1 kc). Powyższe nie oznacza jednak, że nie wywołuje ona skutków prawnych. Wręcz przeciwnie jej zawarcie, które było dopuszczalne w ramach swobody kontraktowej określonej w art. 353 ¹ kc zrodziło wzajemne zobowiązania skuteczne inter partes kreując obowiązki i odpowiadające im uprawnienia każdej ze stron. Pozwani otrzymali więc prawo do żądania od powódki umówionej sumy pieniędzy a powódka nabyła prawo do nieodpłatnego i dożywotniego zamieszkiwania wraz z nimi w rzeczonej nieruchomości. Ponieważ prawo do korzystania z nieruchomości zastrzeżone zostało do końca życia powódki, należy uznać analogicznie jak w przypadku umowy dzierżawy, że umowa ta ma charakter zawartej na czas oznaczony (por. Wyrok SN z 16.04.2003r. w sprawie II CKN 6/01). W efekcie, wobec braku odmiennych uzgodnień między stronami, niedopuszczalne jest rozwiązanie tej umowy w drodze wypowiedzenia, albowiem prawo do zakończenia stosunku prawnego, poprzez wypowiedzenie dotyczy jedynie zobowiązań bezterminowych o charakterze ciągłym (art. 365 ¹ kc).

Tak więc wobec faktu zawarcia przez pozwanych z S. J. umowy o charakterze ciągłym lecz na czas oznaczony (do śmierci powódki) a przez to braku podstaw prawnych do jej wcześniejszego rozwiązania w drodze wypowiedzenia, złożonego przez powódkę choćby konkludentnie (zamanifestowaniem opuszczenia mieszkania), kluczowe pozostaje udzielnie odpowiedzi na pytanie czy w relacjach pomiędzy stronami zaistniało zdarzenie skutkujące zakończeniem istniejącego stosunku prawnego i powstaniem po stronie pozwanych obowiązku zwrotu na rzecz powódki całości lub części otrzymanego od niej świadczenia pieniężnego. Jeżeli bowiem stosunek prawny tożsamy z tym który łączy strony nadal pozostaje w mocy, możliwość żądania zwrotu całości lub części spełnionego świadczenia uzależniona jest wykazania, że świadczenie to w całości lub części zostało spełnione nienależnie. Zgodnie bowiem z treścią art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 k.c. ten kto uzyskał nienależne świadczenie (accipiens), kosztem innej osoby (solvens), obowiązany jest do jego zwrotu, a gdyby to nie było możliwe do zwrotu jego wartości. W szczególności podstawą do żądania zwrotu całości lub części świadczenia spełnionego w wykonaniu umowy wzajemnej jest niemożność uzyskania świadczenia wzajemnego, wskutek okoliczności za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi (art. 495 § 1 i 2 kc).

Jeżeli natomiast w/w stosunek prawny uległ już zakończeniu możliwość żądania zwrotu części lub całości spełnionego świadczenia zależy od przyczyny, która do tego doprowadziła. Należy bowiem zauważyć, że przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają ogólnej normy prawnej nakazującej stronom umowy wzajemnej o charakterze ciągłym, zakończonej przed uzgodnionym terminem w drodze wypowiedzenia, dokonywania zwrotu nadwyżki otrzymanych świadczeń, ponad świadczenie należne, obliczone proporcjonalnie do czasu trwania umowy. Przepisy takie mają charakter jedynie wyjątkowy i dotyczą ściśle określonych typów umów nazwanych (np. art. 677 kc – co do czynszu najmu). Tak więc poza tymi wyjątkowymi przypadkami, obowiązek zwrotu całości lub części spełnionego świadczenia w związku z ustaniem łączącego strony stosunku prawnego powstaje jedynie w przypadku stwierdzenia nieważności umowy wzajemnej (art. 497 kc w zw. z art. 405 i 410 § 1 k.c.) skorzystania z prawa odstąpienia - umownego (art. 395 § 2 kc, 492 kc, 492 ¹ kc) lub ustawowego (np. art. 394 § 1 kc, 491 kc, 493 kc), zakończenia stosunku prawnego w wyniku wygaśnięcia zobowiązania w wyniku następczej, niezawinionej przez dłużnika niemożności świadczenia (np. art. 475 kc, 645 kc), rozwiązania umowy przez strony (art. 77 § 2 i 3 kc w zw. z art 497 kc), sąd (art. 357 ¹ kc w z art. 497 kc) lub w wyniku ziszczenia się warunku rozwiązującego (art. 89 kc w zw. z art. 497 kc).

Jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń poczynając od stycznia 2023r. strony nie wykonują umowy. Powódka wyprowadziła się z mieszkania przy ul. (...) i nie korzysta ze swojego prawa do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania. Strony nie złożyły sobie jednak żadnych oświadczeń w przedmiocie zakończenia stosunku prawnego. W szczególności nie rozwiązały umowy w drodze porozumienia, albowiem pozwany deklaruje wolę dalszego jej wykonywania. Powódka, z przyczyn wskazanych już wcześniej nie mogła skutecznie wypowiedzieć umowy per facta concludentia. Nie złożyła również pozwanemu oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Przy czym nawet gdyby to uczyniła, w ustalonym stanie faktycznym nie ma podstaw do odstąpienia albowiem świadczenie pozwanego polegające na obowiązku udostępnienia powódce do korzystania mieszkania stanowiącego jego własność jest obiektywnie nadal możliwe do spełnienia (art. 493 kc) a powódka z tego prawa nie korzysta z własnej woli a nie z powodu zwłoki w wykonaniu zobowiązania przez pozwanego (art. 491 kc). Okoliczność, że świadczenie pozwanego któremu odpowiada uprawnienie powódki nadal jest obiektywnie możliwe do spełnienia pozbawiania powódkę możliwości żądania na podstawie art. 495 § 1 i 2 kc zwrotu całości lub części spełnionego przez siebie świadczenia.

Podsumowując, umowa jest ważna, wiąże S. J. z P. P. (5) i może być nadal wykonywana. Bez znaczenia pozostaje fakt, że obecnie powódka, z przyczyn osobistych nie chce korzystać z przysługującego jej prawa do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w nieruchomości przy ul. (...). Umowa będzie bowiem wiązać strony jeszcze przez wiele lat a powódka może ze swojego prawa skorzystać w przyszłości. Co więcej, w przypadku podejmowania przez P. P. (1) zachowań skutkujących utrudnianiem powódce korzystania z jej praw, może ona przed sądem żądać stosownego odszkodowania (art. 471 kc) a także udzielenia jej ochrony poprzez nałożenie na pozwanego odpowiednich nakazów i zakazów. Skoro zatem umowa jest ważna i wiąże strony brak podstaw do żądania przez powódkę od pozwanego zwrotu jakiejkolwiek części spełnionego świadczenia.

Roszczenia powódki pozostają bezzasadne także w świetle przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie z treścią art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przy czym zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie przyjmuje się, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować, poza wyjątkiem wynikającym z art. 414 k.c., gdy brak innego środka prawnego umożliwiającego przywrócenie równowagi majątkowej naruszonej bez prawnego uzasadnienia (por. Wyrok SN z 18.11.2009r w sprawie IICSK 242/09, Lex nr 551103, Wyrok SN z 14.01.2004r. w sprawie ICK 42/03, Lex nr 172790).

Szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia jest nienależne świadczenie. Zgodnie z treścią art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 k.c. ten kto uzyskał nienależne świadczenie (accipiens), kosztem innej osoby (solvens), obowiązany jest do jego zwrotu, a gdyby to nie było możliwe do zwrotu jego wartości.

Powołany przepis art. 410 § 1 k.c. wskazuje cztery postacie nienależnego świadczenia którym odpowiadają cztery kondykcje (conditio) czyli roszczenia o jego zwrot. Tak więc świadczenie jest nienależne, jeżeli:

1. ten kto je spełni nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył (conditio indebiti) , albo jeżeli

2. podstawa świadczenia odpadła ( condictio ob causa finita) lub

3. zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty (conditio ob causam datorum), albo jeżeli

4. czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia ( condictio sine causa).

Należy podkreślić, że pomiędzy hipotezami poszczególnych kondykcji zachodzi stosunek wyłączenia. Nie ma możliwości wystąpienia pomiędzy nimi zbiegu. Dlatego też każdy stan faktyczny może odpowiadać wyłącznie jednej kondycji.

Biorąc pod uwagę twierdzenia strony powodowej wskazane w pozwie i przytoczone przez sądem żądanie pozwu może być analizowane w płaszczyźnie conditio ob causam datorum – czyli sytuacji nie osiągnięcia zamierzonego celu świadczenia.

Należy bowiem podkreślić, że powódka konsekwentnie na taką właśnie podstawę swych roszczeń wskazywała. Sąd pozostawał związany tak zakreśloną podstawą roszczeń. Z tych względów nie mógł dokonywać oceny jej roszczeń na innych podstawach faktycznych i prawnych albowiem stanowiłoby to naruszenie zakazu wyrokowania ponad żądanie (art. 321 kpc). W konsekwencji pozostając związanym żądaniem pozwu sąd ocenił roszczenie strony powodowej w tym zakresie jako bezzasadne. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem prezentowanym w doktrynie i orzecznictwie (por. Balwicka-Szczyrba Małgorzata (red.), Sylwestrzak Anna (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. LEX/el.2023) omawiana kondykcja dotyczy nieosiągnięcia zamierzonego celu świadczenia spełnionego przez solvensa polegającego na braku spodziewanego ekwiwalentnego świadczenia accipiensa, przy czym nie chodzi tutaj o brak świadczenia wzajemnego z zawartej już umowy, gdyż wówczas odpowiedzialność kontrahenta powinna być rozpatrywana wyłącznie na płaszczyźnie odpowiedzialności kontraktowej. W literaturze wskazuje się trzy grupy sytuacji objęte tą kondykcją:

1) świadczenie na poczet umowy jeszcze niezawartej („przedświadczenie”), np. w sytuacji zapłaty ceny przed zawarciem umowy przenoszącej własność rzeczy, także w sytuacji zawarcia umowy przedwstępnej, gdy do umowy przyrzeczonej nie doszło; inne sytuacje to spełnienie świadczenia równocześnie ze złożeniem oferty, wydanie pokwitowania bez otrzymania pieniędzy;

2) skłonienie accipiensa do zachowań oczekiwanych przez solvensa, np. świadczenie w celu nakłonienia accipiensa do powołania solvensa do spadku lub zapisu, świadczenie zmierzające do utrzymania pożycia stron w nieformalnym związku;

3) użycie świadczenia otrzymanego przez accipiensa jako darowizna odręczna – z zastrzeżeniem określonego użycia przedmiotu – na inne cele; np. środków finansowych przeznaczonych na studia, darowizny nieruchomości na cele charytatywne, które nie zostały zrealizowane.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że strony w ramach swobody zawierania umów wynikającej z art. 353 ¹ kc umówiły się że w zamian za świadczenie pieniężne powódka nabędzie prawo do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w nieruchomości przy ul. (...). Prawo to nabyła skutecznie i przez wiele lat z niego korzystała. Może je dalej skutecznie wykonywać, aż do swojej śmierci. Zamierzony cel spełnionego przez nią świadczenia pieniężnego został więc osiągnięty. Skutku tego nie niweczy fakt niewykonywania przez nią przysługujących jej uprawnień albowiem wprost wynika to z jej autonomicznej decyzji.

Podsumowując, żądanie pozwu w stosunku do P. P. (1) jest całkowicie niezasadne i jako takie zostało oddalone o czym sąd orzekł w pkt21 wyroku.

Zgodnie z treścią art. 213 § 2 kpc sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. M. P. uznała powództwo w całości i podtrzymała swoje stanowisko po pouczeniu przez sąd o skutkach prawnych uznania. Sąd nie stwierdził aby uznanie to było sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego albo zmierzało do obejścia prawa. Niewątpliwie w przypadku pozwanej zachodzi następcza niemożność świadczenia za którą nie ponosi ona odpowiedzialności (art. 495 kc). Pozwana utraciła bowiem prawo własności nieruchomości, co sprawia, że nie może już zapewnić swojej matce prawa do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania w nieruchomości przy ul. (...). Tym nie mniej jako dłużnik solidarny może na poczet wykonania własnego zobowiązania zaliczyć świadczenie spełniane przez współdłużnika - P. P. (1). Tak więc korzystając li tylko z tego jednego zarzutu mogłaby doprowadzić do oddalenia wobec niej powództwa. Należy jednak podkreślić, że pozwana jest córką powódki i czuje się moralnie zobowiązana do wynagrodzenia jej dyskomfortu związanego koniecznością wspólnego zamieszkiwania z byłym zięciem. Z tych względów sąd skonstatował, że za uznaniem powództwa przemawiały ważne powody moralne, etyczne i zasady współżycia społecznego.

Z tych względów sąd uznając dopuszczalność uznania powództwa orzekł jak w pkt 1.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. uznając, że pozwana, która przegrała proces w całości zobowiązania jest zwrócić powódce koszty procesu na które złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem 5.400 zł oraz opłata za pełnomocnictwo 17 zł. Z tych samych względów powódka która w całości przegrała proces z pozwanym zobowiązana jest zwrócić mu koszty procesu na które złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem 5.400 zł oraz opłata za pełnomocnictwo 17 zł.

Kosztami które tymczasowo pokrył Skarb Państwa tj. opłatą od pozwu w wysokości 3973 zł sąd na podstawie art. 113 ust 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych obciążył pozwaną.