Treść orzeczenia I C 280/20 - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

I C 280/20 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Sieradzu z 2021-12-31

Sygnatura akt I C 280/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

Protokolant: Agnieszka Sobolczyk

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2021 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa J. R. i W. R.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę i stwierdzenie nieważności umowy ewentualnie o zapłatę

1. ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) zawarta w dniu 20 września 2008 r. pomiędzy J. R. i W. R. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna,

2. zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów J. R. i W. R.:

- kwotę 74.788,71 (siedemdziesiąt cztery tysiące siedemset osiemdziesiąt osiem złotych siedemdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 września 2020 r. do dnia zapłaty,

- kwotę 42.874,79 (czterdzieści dwa tysiące osiemset siedemdziesiąt cztery franki szwajcarskie siedemdziesiąt dziewięć centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 września 2020 r. do dnia zapłaty,

3. w pozostałym zakresie powództwo główne oddala,

4. zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów J. R. i W. R. kwotę 10.458,96 (dziesięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt osiem złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 280/20

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 sierpnia 2020 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Sieradzu przeciwko pozwanemu (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. powodowie J. R. i W. R. wnosili o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwot 90.084,01 zł i 42.890,79 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu części kwot nienależnie zapłaconych pozwanemu przez powodów w przypadku uznania, że umowa nr (...) z dnia 20 września 2008 r. o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) jest nieważna a ewentualnie w przypadku uznania przez sąd, że umowa ta jest ważna i zawiera niedozwolone postanowienia umowne zasądzenie solidarnie na ich rzecz od pozwanego kwoty 61.589,17 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem nienależnie zapłaconych pozwanemu przez powodów kwot stanowiących nadpłacone raty kredytu i opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu. Poza tym wnosili też w ramach żądania głównego o ustalenie, że umowa nr (...) z dnia 20 września 2008 r. o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) jest nieważna. Jednocześnie powodowie wnosili o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

(pozew- k.3-21)

W odpowiedzi na pozew pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu wraz z należnymi odsetkami w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej podnosił zarzut nadużycia przez powodów prawa polegający na próbie wykorzystania przepisów dotyczących ochrony konsumentów w celu uzyskania nadmiernych korzyści, nieproporcjonalnych względem zarzucanego bankowi nieprecyzyjnego sformułowania treści umowy.

(odpowiedź na pozew- k.132-188)

Na rozprawie w dniu 18 grudnia 2020 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanych wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy na płycie CD z dnia 18 grudnia 2020 r. 00:04:20 – 00:06:27- koperta k.327)

Na rozprawie w dniu 3 grudnia 2021 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo i wnosił o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:04:23 – 00:19:14- koperta k.327)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W 2008 r. powódka J. R. prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą i świadczyła usługi dla (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jako doradca kredytowy. Powód W. R. w tym czasie także prowadził jednoosobową działalność gospodarczą i świadczył usługi dla (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., w ramach których przeprowadzał inspekcje nieruchomości mających stanowić zabezpieczenie spłaty zaciąganych w tym banku kredytów. Prowadzone przez siebie działalności gospodarcze powodowie mieli zarejestrowane w miejscu swojego zamieszkania, gdzie jednak tej działalności nie prowadzili, prowadzili ją bowiem w placówce banku.

(zeznania powodów: J. R.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:10:09 – 0:13:31 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 18 grudnia 2020 r. 00:06:41 – 00:50:09- koperta k.327, W. R.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:13:31 – 00:14:42 w związku z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 18 grudnia 2020 r. 00:50:09 – 01:08:19- koperta k.327, kserokopie wydruków z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej- k.212-213)

Powódka jako doradca kredytowy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. znała zasady udzielania kredytów waloryzowanych kursem (...). Wiedziała ona z racji świadczonej pracy jakie dokumenty musi dostarczyć klient banku ubiegający się o taki kredyt. Gdy jeden z jej klientów chciał negocjować zapisy umowy, pytała ona swoich zwierzchników czy jest to możliwe i dowiedziała się, że nie ma takiej możliwości i że umowy podpisuje się na odpowiednich szablonach w zależności od tego, jaka jest to umowa. Powódka, gdy działała jako doradca kredytowy, informowała klientów, którzy chcieli zaciągnąć kredyt waloryzowany kursem (...), że kurs tej waluty może wzrosnąć o 20 %. Nie wiedziała jednak, na czym opiera się ta informacja, gdyż nie brała udziału w żadnym szkoleniu, na którym byłoby to doradcom kredytowym tłumaczone.

W 2008 r. powodowie potrzebowali środków finansowych na budowę domu. Potrzebna im była na ten cel kwota 500.000,00 zł i w celu jej uzyskania postanowili oni uzyskać kredyt. (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., w którym to banku chcieli zaciągnąć kredyt, gdyż dla niego świadczyli swe usługi, przedstawiono im oferty kredytu złotowego i waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Ponieważ rata spłaty kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego była o połowę niższa od raty kredytu złotowego, zdecydowali się oni na zaciągnięcie tego kredytu. Wcześniej mieli już oni zaciągnięty taki kredyt i udało im się szybko go spłacić.

Przed zawarciem umowy kredytu powodowie rozmawiali z doradcą kredytowym, u którego składali wniosek o kredyt, na temat wahań kurów franka szwajcarskiego. Otrzymali wówczas od niego informację, że wahania te mogą być rzędu 20 % i takie ryzyko kursowe powodowie akceptowali. Pracownik banku nie przedstawiał powodom informacji na temat tego jak kurs frank szwajcarskiego kształtował się w poprzednich latach i powodowie sami też tego nie sprawdzali. Powodowie wiedzieli wówczas czym jest spread walutowy. Powódka wiedziała też, że każdy bank tworzy własne tabele kursowe a kursy walut w nich ustalane są uwarunkowane sytuacją w Szwajcarii i tym, po jakim kursie bank kupuje walutę. Powodowie mogli zapoznać się z projektem umowy, gdyż umowa była szablonowa. Powódka z doświadczenia doradcy kredytowego wiedziała, że w przypadku, gdyby powodowie nie zgadzali się z jakimś punktem umowy kredytu, nie zostałaby z nimi zawarta umowa. Wiedziała też, że nie było możliwości zawarcia umowy bez ubezpieczenia niskiego wkładu i bez ubezpieczenia przejściowego. Powodowie mogli zabezpieczyć spłatę kredytu hipoteką na ich mieszkaniu ale nie chcieli tego zrobić, gdyż planowali to mieszkanie sprzedać.

W dniu 8 września 2008 r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu na budowę domu jednorodzinnego. Wnioskowali w nim o przyznanie kredytu w kwocie 500.000,00 zł w walucie (...) na okres 324 miesięcy. Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu zaproponowali hipotekę na nieruchomości w T., ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z przelewem praw z polisy i przejściowe ubezpieczenie kredytu. Oświadczyli, że w przypadku przyznania im kredytu wyrażają zgodę na objęcie nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu ochroną ubezpieczeniową w ramach generalnej umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy (...) S.A. a (...) Bank S.A. na sumę ubezpieczenia równą ustalonej na potrzeby kredytu wartości nieruchomości. Oświadczyli też, że suma ubezpieczenia wskazana zostanie w umowie kredytu. Wyrazili też zgodę na pobieranie środków na pokrycie składki z ich rachunku przeznaczonego do spłaty kredytu. Oświadczyli też, że wyrażają zgodę na przelew praw z ubezpieczenia jako zabezpieczenie kredytu na rzecz (...) Bank S.A. z siedzibą w W. do wysokości sumy ubezpieczenia jednak nie więcej niż kwota zobowiązania wobec banku z tytułu kredytu. Oświadczyli ponadto, że otrzymali i akceptują tekst ogólnych warunków ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych.

(kserokopia wniosku- k.204-208)

W dniu 9 września 2008 r. powodowie złożyli oświadczenie, że mają świadomość, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia oraz, że zostali poinformowani o ponoszeniu przez nich ryzyka zmiany stopy procentowej polegającego na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. Oświadczyli też oni, iż informacje o ryzyku przedstawione im zostały w postaci symulacji wysokości rat kredytu.

(kserokopia oświadczenia- k.209)

W dniu 18 września 2008 r. wydana została decyzja kredytowa, z której wynikało, iż warunkiem przyznania kredytu będzie ustanowienie prawnego zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki kaucyjnej do kwoty 750.000,00 zł, ubezpieczenia niskiego wkładu własnego kredytu w (...) SA na 36 – miesięczny okres ubezpieczenia. Jeśli z upływem 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłat zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlega automatycznej kontynuacji przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy upoważnili mBank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,50 % różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy a wkładem wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę w kwocie 1.764,00 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku eKonto bez odrębnej dyspozycji oraz ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) SA na okres przejściowy do czasu przedłożenia w mBanku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki ustanowionej na rzecz mBanku. W decyzji tej potwierdzono przystąpienie kredytobiorcy do grupowego ubezpieczenia nieruchomości dla kredytobiorców (...) Banku S.A. na warunkach określonych we wniosku kredytowym.

(kserokopia decyzji kredytowej- k.218-219)

W dniu 30 września 2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę nr (...) z dnia 20 września 2008 r. o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...). Jak wynikało z § 1 ust. 1 tej umowy kredyt udzielony został na cel budownictwa mieszkaniowego. Zgodnie z § 1 ust. 2 i 3 tej umowy kwota kredytu wynosiła 500.000,00 i była waloryzowana kursem (...). W myśl § 1 ust. 4 tej umowy okres kredytowania wynosił 324 miesiące to jest od dnia 30 września 2008 r. do dnia 10 października 2035 r. Według z § 1 ust. 3A umowy kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec 17 września 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 242.635,99 CHF a kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od tej kwoty. W myśl z § 1 ust. 5 kredyt miał być spłacany w równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Zgodnie z § 1 ust. 7A bank pobierał prowizję tytułem ubezpieczenia spłaty kredytu w (...) SA w kwocie 1.000,00 zł. Jak wynikało natomiast z § 1 ust. 7B umowy składka miesięczna tytułem generalnej umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń lotosowych wynosi 0,0066 % wartości nieruchomości, suma ubezpieczenia wynosi 500.000,00 zł. Składka ubezpieczeniowa płatna jest w dniu uruchomienia kredytu oraz w terminach spłaty kolejnych rat kapitałowo – odsetkowych. Jeżeli kredytobiorca dostarczy do Banku inną polisę potwierdzającą objecie ochroną ubezpieczeniową nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu wraz z przelewem praw na mBank, składka nie zostanie pobrana za okres ubezpieczenia, na jaki została zawarta dostarczona polisa.

Zgodnie z § 7 umowy kwota kredytu wyrażona w (...) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Bank SA z dnia i godziny uruchomienia kredytu.

(kserokopia umowy kredytu- k.25-29)

Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy kredytu uruchomienie pierwszej transzy kredytu miało nastąpić po podpisaniu umowy, uiszczeniu prowizji, ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu określonych w umowie, złożeniu pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji przez ewentualnych poręczycieli orz spełnieniu warunków określonych w § 4 ust. 2 umowy. W myśl § 8 ust. 3 tej umowy kredytu uruchomienie każdej kolejnej transzy kredytu miało nastąpić pod warunkiem, że inwestycja finansowana kredytem zostanie doprowadzona do stanu zaawansowania odpowiadającego etapowi budowy finansowanemu transzą poprzednią, wykonanie robót budowlanych związanych z określonym etapem budowy a także wykorzystanie materiałów jest zgodne z dokumentacją projektową i zostanie potwierdzone przez sporządzoną przez kredytobiorcę dokumentację zdjęciową a zapisy w Dzienniku Budowy potwierdzą stan zaawansowania robót zgodny z harmonogramem realizacji inwestycji i kosztorysem prac budowlanych, na podstawie których sporządzony został plan wypłaty kredytu, kredytobiorca wykorzysta wszystkie środki przyznane w ramach poprzedniej transzy kredytu i kredytobiorca złoży pisemną dyspozycję uruchomienia transzy najpóźniej na 5 dni roboczych (z wyłączeniem sobót) przed proponowana datą wypłaty transzy. W myśl § 8 ust. 4 umowy kredytu wysokość kredytu, wyrażoną w (...) określa się nako sumę wszystkich uruchomionych transz kredytu, wyrażonych w (...). Zgodnie z § 8 ust. 8 umowy mBank miał uruchomić kredyt w terminie 3 dni roboczych (z wyłączeniem sobót) od daty wskazanej przez kredytobiorcę w pisemnej dyspozycji uruchomienia kredytu.

(kserokopia umowy kredytu- k.25-29, kserokopia dyspozycji uruchomienia kredytu- k.229, kserokopie dyspozycji uruchomienia transz- k.230-232)

W myśl § 11 ust. 2 harmonogram spłat kredytu stanowi integralną część umowy i jest doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram jest sporządzany w (...). Zgodnie z § 11 ust. 5 raty kapitałowo – odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50. W § 6 umowy strony postanowiły, że spłata kredytu następuje na podstawie nieodwołalnego przez czas trwania umowy zlecenia dokonywania przelewu z rachunku kredytobiorców eKonto.

(kserokopia umowy kredytu- k.25-29, wydruki harmonogramów spłat- k.39-51, k.221-228)

Zgodnie z § 10 ust. 1 umowy kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. Stosownie do § 10 ust. 2 umowy wysokość zmiennej stopy procentowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 28 sierpnia 2008 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 0,9 %.

(kserokopia umowy kredytu- k.25-29)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu w myśl § 3 umowy miała być hipoteka kaucyjna do kwoty 750.000,00 zł, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) SA na 36 – miesięczny okres ubezpieczenia. Jeśli z upływem 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlega automatycznej kontynuacji przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy upoważnili mBank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,50 % różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy a wkładem wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę w kwocie 1.764,00 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku eKonto bez odrębnej dyspozycji oraz ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) SA na okres przejściowy do czasu przedłożenia w mBanku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki ustanowionej na rzecz mBanku.

(kserokopia umowy kredytu- k.25-29)

Powodowie nie mieli możliwości samodzielnego zawarcia z ubezpieczycielem umowy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i nie mogli wybrać ubezpieczyciela. Jeśli nie mieli oni odpowiedniej kwoty środków własnych, musieli mieć zawartą taką umowę a bank nie był zobowiązany, by przedstawiać im ogólne warunki tego ubezpieczenia.

(zeznania świadka H. P.- k.267-274)

W dniu zwarcia umowy kredytu powodowie złożyli oświadczenie o przystąpieniu do grupowej umowy ubezpieczenia na życie i całkowitej trwałej niezdolności do pracy dla kredytobiorców mBanku posiadających aktywny kredyt zawartej w dniu 1 grudnia 2006 r. pomiędzy (...) Bankiem SA a R. (...) Towarzystwem (...) na (...) SA. W oświadczeniu tym upoważnili oni (...) Bank do pobierania środków z ich rachunku wskazanego w umowie kredytu przeznaczonych na pokrycie składki ubezpieczeniowej zgodnie z aktualnie obowiązującą taryfą, nawet jeżeli pobranie składki spowoduje powstanie niedozwolonego debetu.

(kserokopia oświadczenia- k.30)

Po wybudowaniu domu i sprzedaży mieszkania powodowie zarejestrowali prowadzone przez siebie działalności gospodarcze w tym domu. Nadal jednak działalności te prowadzili w placówce banku a nie w domu.

W dniu 31 maja 2012 r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. aneks do umowy kredytu, na mocy którego bank zapewnił kredytobiorcom możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu ze złotych polskich na walutę waloryzacji oraz z waluty waloryzacji na złote polskie w okresie obowiązywania umowy.

W dniach 18 stycznia 2013 r., 7 listopada 2014 r., 5 września 2016 r., 4 października 2017 r., 18 września 2018 r. i 6 lutego 2020 r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. aneksy do umowy kredytu, na mocy których odroczono im spłatę kredytu.

(zeznania powódki J. R.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 3 grudnia 2021 r. 00:10:09 – 0:13:31 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 18 grudnia 2020 r. 00:06:41 – 00:50:09- koperta k.327, kserokopie aneksów- k.54, k.55-56, k.57-58, k.59, k.61, k.62)

W okresie od 24 listopada 2008 r. do 17 lutego 2020 r. powodowie ponieśli koszy prowizji w kwocie 1.000,00 zł, składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w dniu 24 listopada 2008 r. w kwocie 1.764,00 zł i w dniu 27 grudnia 2011 r. w kwocie 1.362,46 zł, składkę ubezpieczeniową w związku z ubezpieczeniem nieruchomości w kwocie 627,00 zł i składki ubezpieczeniowe na życie w kwocie 15.295,34 zł.

(zaświadczenie)

W okresie od 23 września 2008 r. do 18 lutego 2020 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 70.035,25 zł oraz kwotę 42.874,56 CHF.

(zaświadczenie- k.64-65)

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów oraz powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały.

Sąd pominął natomiast przy ustalaniu stanu faktycznego pozostałe dokumenty złożone przez strony uznając, iż nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Przy ustaniu stanu faktycznego Sąd pominął też w dużej części zeznania świadka H. P. z uwagi na to, iż nie zajmował się on udzielaniem kredytów i nie brał udziału w zawieraniu umowy kredytu przez powodów a jego zeznania dotyczyły ogólnych standardów procedury zwierania umów kredytowych i jako takie nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął ponadto wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości na okoliczności wskazane w pozwie uznając, iż wskazane okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął także wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się stwierdzenia nieważności umowy nr (...) z dnia 20 września 2008 r. o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...).

Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu. Podpisanie przez strony umowy kredytu wygenerowało bowiem długoterminowy stosunek prawny, który zgodnie z jego treścią nie został dotychczas wykonany. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powodów. (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17) Orzeczenie ustalające znosi zatem wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. To zaś przesądza o wykazaniu przez powodów posiadania przez nich interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1896), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

W chwili zawarcia umowy kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umowy literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów indeksowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353¹ kc) W przypadku umów kredytu indeksowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.

Powodowie twierdzili, że zawarta przez nich umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia umowne, przez co jest nieważna.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Pozwany podnosił, iż powodowie jako prowadzący jednoosobowe działalności gospodarcze nie działali jako konsumenci przy zawarciu umowy kredytu wobec czego art. 385¹ kc nie ma do ich zastosowania.

Zgodnie z art. 22¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż powodowie w chwili zawierania umowy kredytu prowadzili jednoosobowe działalności gospodarcze w zakresie usług finansowych. Nie oznacza to jednak, iż nie mogli oni w tym czasie zawierać umów w charakterze konsumentów. W ocenie Sądu zawierając umowę kredytu z dnia 20 września 2008 r. powodowie działali właśnie jako konsumenci. Powodowie potrzebowali kredytu na budowę domu jednorodzinnego a więc na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. Wynika to zarówno z wniosku kredytowego jak i z treści samej umowy kredyt, w której wskazano, że kredyt został udzielony powodom na cele budownictwa mieszkaniowego a więc na cel nie związany z działalnościami przez nich prowadzonymi. Nie ulega też wątpliwości, iż powodowie po wybudowaniu domu sfinansowanego kredytem zamieszkali w nim. Fakt więc, że po wprowadzeniu się do tego domu i sprzedaży mieszkania, w którym mieli zarejestrowane działalności gospodarcze, działalności te zarejestrowali oni w tym domu nie może zmienić oceny, że zawarcie przez nich umowy kredytu nie było bezpośrednio związane z ich działalnościami gospodarczymi. Skoro powodom przysługiwał status konsumenta przy zawarciu umowy kredytu, umowę można badać pod katem zawierania przez nią niedozwolonych postanowień umownych.

Zgodnie z art. 385² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W przedmiotowej sprawie Sąd nie miał wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych zawartych w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 5 umowy. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowę, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyt i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili wyżej wskazane postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej, w tym sposób ustalenia wysokości kursów waluty po jakich miały być przeliczone kredyt do wypłaty oraz wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności. Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.

Zdaniem Sądu, głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń kredytobiorcy oraz o wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego de facto element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 5 umowy dotyczą głównych świadczeń stron umowy. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385¹ § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.

W ocenie Sądu zapisy § 7 ust. 1 umowy stanowiące, że „kwota kredytu wyrażona w (...) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu” oraz § 11 ust. 5 umowy stanowiące, że „raty kapitałowo – odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy co do wyrażonej w walucie (...) wartości udzielonego kredytu. Na podstawie tych postanowień umowy nie można bowiem określić kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości udzielonego kredytu w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tej kwoty zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Kurs wymiany waluty ma bowiem określać tabela kursowa banku, będąca aktem wewnętrznym, jednostronnym przedsiębiorcy, nieweryfikowalnym jeżeli chodzi o zasady ustalania wysokości kursu (...). Brak jest nadto możliwości wskazania w sposób pewny momentu ustalenia tego kursu skoro jak wynika z § 8 umowy kwoty poszczególnych transz kredytu miały być uruchomione po spełnieniu warunków szczegółowo określonych w tym § 8 ust. 1 i 3 umowy a kredyt miał być uruchomiony w terminie 3 dni roboczych (z wyłączeniem sobót) od daty wskazanej przez kredytobiorcę w pisemnej dyspozycji uruchomienia kredytu. Zgodnie więc z tymi postanowieniami łączącej strony umowy ustalenie salda zadłużenia konsumentów miało nastąpić według kursu kupna waluty (...) obowiązującego w dniu uruchomienia każdej transzy kredytu. W oparciu o takie zapisy umowy nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganego przez powodów jako konsumentów zobowiązania został określony w sposób jednoznaczny. Także zapisy § 11 ust. 5 umowy stanowiące, że raty kapitałowo – odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50 są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o niewyjaśnione kryteria.

To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.

Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umowy nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385¹ § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy klauzul zawartych w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 5 jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązań powodów po kursie określonym w tabeli kursowej i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego walutą (...) poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży (...) oraz wartości spreadu walutowego. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu sprzedaży i kupna (...) bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Pozwany miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązania powodów, których kredyt indeksowany był kursem (...). Postanowienia dotyczące waloryzacji są niedozwolone również z uwagi na to, że ustalają inną wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty udzielonego kredytu ze złotówek na franka szwajcarskiego i inną wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń przy ustalaniu wysokości wymaganej spłaty z franka szwajcarskiego na złotówki.

Takie ukształtowanie klauzuli waloryzacyjnej, zgodnie z którym bank może w sposób dowolny i niepoddający się weryfikacji ustalać kursy waluty, stanowiące narzędzie indeksacji, a tym samym wpływać na wysokość własnych korzyści i generować dodatkowe i nieprzewidziane umową koszty dla kredytobiorcy, rażąco narusza zasadę równowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta i dobre obyczaje (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., VI ACa 420/11).

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów (...), jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytu do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytu, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.

Zapisy zawarte w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 5 umowy, w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umowy nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązania w walucie (...), która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytu, jakie zobowiązani byli spłacać. Ponadto zapisy umowy dają kredytodawcy prawo do pobierania tzw. spreadu walutowego pomimo braku ku temu ekonomicznego uzasadnienia, a nadto spread ten, rzutujący na wysokość zobowiązania powodów, jest ustalany przez kredytodawcę w sposób jednostronny, a zatem dowolny.

W przypadku kredytów udzielanych, wypłacanych i spłacanych w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanych kursem waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytów, a jedynie do obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytów udzielonych w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Kredytodawca nie ponosi zatem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien oczekiwać ich zwrotu oraz dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności. W tym przypadku koszty i wynagrodzenie kredytobiorcy powinny zawierać się w ramach odsetek i ujętej w nich marży. Celem indeksacji powinno być zachowanie na przestrzeni ustalonego, długiego okresu na jaki udzielane są kredyty, jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Stwierdzić tym samym należy, że wynikający z umowy obowiązek powodów ponoszenia kosztów spreadu walutowego stanowi nieuczciwą praktykę banku, mającą zagwarantować mu dodatkowe oprócz charakterystycznego dla umowy kredytu oprocentowania, wynagrodzenie.

Jednocześnie sposób, w jaki kredytodawca zastrzegł sobie ten dodatkowy zysk, mijał się z zasadą transparentności i przejrzystości umowy. W postanowieniach umownych nie zostały bowiem sprecyzowane w jakikolwiek sposób kryteria ustalania przez kredytobiorcę kursu kupna i kursu sprzedaży (...). Dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, istotne jest zaś to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy, ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony. Dla przeciętnego bowiem konsumenta, a więc konsumenta dobrze poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego istotna jest nie tylko świadomość zastosowania różnych kursów walut przy wypłacie i spłacie kredytu oraz ich zmienności, ale także orientacja co do skali wynikającego stąd, dodatkowego obciążenia finansowego.

Z treści umowy wynika, że bank udzielając kredytu w złotówkach ryzykował stratę jedynie kwoty, która została wypłacona powodom, co mogło nastąpić w przypadku znacznego spadku wartości waluty wskazanej jako waluta indeksacji. Natomiast w przypadku powodów wysokość ich zobowiązania mogła osiągnąć niczym nieograniczoną wysokość już na początkowym etapie (wraz ze spadkiem wartości waluty krajowej w stosunku do waluty indeksacji). Do tego mogło dojść również w czasie wykonywania zobowiązania po kilku lub kilkunastu latach. Ponadto umowa nie przewidywała instrumentów, które pozwoliłoby powodom na zmianę sposobu wykonywania umowy po wystąpieniu niekorzystnego dla nich wzrostu kursu walut.

Z tych też względów wskazane powyżej uregulowania umowy należy uznać za niedozwolone, gdyż mogły doprowadzić i ostatecznie doprowadziły, gdy porównamy wysokość udzielonego kredytu, wysokość spłaconego kredytu i wysokość zadłużenia, do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, czyli do nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między stronami. Ponadto naruszyły one dobre obyczaje, ponieważ doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej banku, który dokonując wcześniej fachowej oceny ryzyka kursowego zabezpieczył swoje interesy, a nie interesy powodów, których informowano jedynie o stabilności franka szwajcarskiego i niższych ratach spłaty kredytu w porównaniu do kredytu nieindeksowanego do waluty obcej.

W tym miejscu należy wskazać, że bank nie wykonał także swoich obowiązków w zakresie poinformowania powodów o ryzyku kursowym. Oświadczenia powodów nie czynią zadość tym obowiązkom. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by powodowie mieli pełną wiedzę co do konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający powodom, że zaciągnięcie takiego kredytu jest bardzo ryzykowne a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynikało, by taki obowiązek informacyjny został przez bank wykonany w sposób ponadstandardowy, dający powodom pełne rozeznanie w tym zakresie. Na tę okoliczność pozwany nie przedstawił w zasadzie żadnych dowodów. Ponadto, rzeczywistość pokazała, że określenie nawet w przybliżeniu skali ryzyka walutowego związanego z tego rodzaju kredytami, o jakim informował powodów pracownik banku, okazało się całkowicie nietrafione.

Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętego kredytu w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązania.

To, że powodowie dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty (...) i oświadczyli, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut, nie oznacza bowiem, że wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umowy kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.

Wobec niejednoznacznych postanowień umowy określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowę kredytu pozostając w pełni świadomi co do wynikających z niej obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. Co do złożonych przez nich oświadczeń o świadomości ryzyka kursowego to należy mieć na uwadze, że w oparciu o treść tych oświadczeń i stwierdzenie, że informacje o ryzyku kursowym i ryzyku zmiany stopy procentowej zostały im przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytu, nie da się ustalić jakie konkretnie informacje odnośnie ryzyka kursowego przedstawione zostały powodom. Udzielenia powodom takich konkretnych informacji przed zawarciem umowy nie udowodnił również pozwany, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości ich zobowiązania i wysokości rat kredytu oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyt jest indeksowany, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres, na jaki został zaciągnięty kredyt, nie można przecież było wykluczyć.

Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umowy kredytowej powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umowy kredytowej i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.

Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowie za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385¹ § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.

Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy wydaje się w tych okolicznościach niepewna.

W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączącej strony umowy kredytu indeksowanego do waluty (...) bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tego stosunku obligacyjnego. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tej umowy ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest (...), determinujące zastosowanie w dalszym ciągu obowiązującego postanowienia o oprocentowaniu kredytu określanego według stopy międzybankowej tej waluty tj. LIBOR. Pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Wyeliminowanie z umowy zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanego stosunku prawnego jako sprzecznego z naturą (charakterem prawnym) zobowiązania, które strony chciały wykreować. Umowę w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważną. Nie można bowiem zastąpić zawartych w nich niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Nieważność umowy kredytu wywiedziona z abuzywności klauzuli indeksacyjnej implikowała stwierdzenie nieważności wszystkich postanowień umowy, w tym też normujących ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, pobranie prowizji tytułem ubezpieczenia spłaty kredytu w (...) S.A. oraz ubezpieczenie nieruchomości. Zdaniem Sądu nie ulega przy tym wątpliwości, że postanowienia art. 3 ust. 3 umowy dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego miały przymiot niedozwolonych w rozumieniu art. 358¹ § 1 kc. Zawarte w umowie postanowienia nie wskazywały kredytobiorcom warunków przedmiotowego ubezpieczenia, jego zakresu, ani wpływu jego zawarcia przez bank na ich sytuację. Kredytobiorcy nie mieli wiedzy o warunkach ubezpieczenia ani wpływu na ich ukształtowanie. Nie mieli także możliwości weryfikacji zasad, według których ustalona została wysokość składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego ani obciążenia ich ponoszonymi przez bank kosztami ubezpieczenia. Nadto, postanowienia normujące ubezpieczenie niskiego wkładu własnego nie przewidywały żadnych korzyści dla powodów, którzy zobowiązali się ponieść koszty ubezpieczenia. Ochroną ubezpieczeniową został objęty wyłącznie kredytodawca. Już tylko ta okoliczność godziła w równowagę kontraktową stron i prowadziła do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumentów, czyniąc niedozwolonymi postanowienia normujące ubezpieczenie niskiego wkładu własnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, iż umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) zawarta w dniu 20 września 2008 r. pomiędzy J. R. i W. R. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna.

Powodowie poza żądaniem stwierdzenia nieważności umowy kredytu zgłosili także jako żądanie główne żądanie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 90.084,01 zł i kwoty 42.890,79 CHF w przypadku stwierdzenia nieważności umowy. Zasądzenia kwoty 90.084,01 zł domagali się oni tytułem zwrotu zapłaconych przez nich rat kredytu w złotówkach oraz tytułem zwrotu prowizji od ubezpieczenia na życie, składek na ubezpieczenie na życie, składek na ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i składek na ubezpieczenia nieruchomości. Zasądzenia kwoty 42.890,79 CHF domagali się oni tytułem zwrotu zapłaconych przez nich rat kredytu w (...).

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na postawie umowy kredytu powodowie zapłacili powodowi raty kredytu w wysokości łącznej 70.035,25 zł i 42.874,56 zł oraz prowizję od ubezpieczenia spłaty kredytu w kwocie 1.000,00 zł i składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w łącznej kwocie 3.126,46 zł i składkę na ubezpieczenie nieruchomości w kwocie 627,00 zł.

Jeśli zaś chodzi o pobrane przez pozwanego świadczenia w postaci składek ubezpieczeniowych na życie, to stwierdzić należy, że pozwany pobrał te składki nie na podstawie umowy kredytu a będąc do tego upoważnionym przez powodów w złożonym przez nich oświadczeniu o przystąpieniu do grupowej umowy ubezpieczenia na życie i całkowitej trwałej niezdolności do pracy dla kredytobiorców mBanku posiadających aktywny kredyt. Wskazać przy tym należy, że powodowie samodzielnie podjęli decyzję o przystąpieniu do tej umowy, gdyż przystąpienie do niej nie było bowiem warunkiem udzielenia im kredytu. Powodowie w swoim oświadczeniu o przystąpieniu do umowy oświadczyli przy tym, że zapoznali się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia i nie kwestionowali faktu objęcia ich tym ubezpieczeniem. W tej sytuacji brak jest podstaw do uznania, by pozwany bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową z tytułu pobranych składek na ubezpieczenie na życie kosztem powodów, którym ochrona ubezpieczeniowa była świadczona.

Mając na uwadze powyższe Sąd w związku z uznaniem za nieważną umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) zawartej w dniu 20 września 2008 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwoty 74.788,71 zł i 42.874,56 CHF a w pozostałym zakresie powództwo oddalił jako niezasadne.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu wpłaconych na podstawie umowy kredytu kwot pozwem, który został pozwanemu doręczony w dniu 18 września 2020 r. Na postawie art. 481 kc w zw. z art. 359 § 1 i 2 kc Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 19 września 2020 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił.

W przedmiotowej sprawie pozwany podnosił zarzut nadużycia przez powodów prawa polegający na próbie wykorzystania przepisów dotyczących ochrony konsumentów w celu uzyskania nadmiernych korzyści, nieproporcjonalnych względem zarzucanego bankowi nieprecyzyjnego sformułowania treści umowy. W ocenie Sądu podniesiony zarzut nie może odnieść skutku. Nie ulega wątpliwości, że zamiarem powodów było zaciągnięcie kredytu na budowę domu. Przy zawieraniu umowy kredytu nie mieli oni żadnego wpływu na jej treść. Kredytodawca natomiast posługując się opracowanymi przez siebie wzorcami umownymi wprowadził do umowy mechanizmy indeksacji powiązane z kursem franka szwajcarskiego, które zostały uznane przez Sąd za klauzule abuzywne. Skoro więc kredytobiorca zachował się względem powodów nielojalnie i niewłaściwie nie może on powoływać się na nadużycie praw podmiotowych przez powodów.

Powodowie dochodzili pozwem zasądzenia kwot 90.084,01 zł i 42.890,79 CHF. Wartość przedmiotu sporu z ich pozwu wynosiła 265.023,00. Sąd uwzględnił ich żądanie w zakresie kwoty 74.788,71 zł i 42.874,56 CHF. Wartość uwzględnionego żądania wynosiła więc 249.662,44 zł. Żądanie powodów uwzględnione więc zostało w 94 %. Zgodnie z art. 100 kpc w takiej też proporcji Sąd rozdzielił koszty procesu.

Na poniesione przez powodów koszty procesu złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł. Łącznie więc ponieśli oni koszty w kwocie 11.817,00 zł.

Na poniesione przez pozwanego koszty postępowania złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 265) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł. Łącznie więc poniósł on koszty w kwocie 10.817,00 zł.

Łącznie koszty postępowania wyniosły 22.634,00 zł. Powodowie powinni ponieść 6 % tych kosztów a więc kwotę 1.358,04 zł. Ponieważ ponieśli oni wyższe koszty pozwany winien im zwrócić kwotę 10.458,96 zł. Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów tę kwotę łącznie (analogicznie jak w przypadku roszczenia głównego) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Dodano: 19 stycznia 2022, Opublikował(a): Iwona Bartel
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Sieradzu
Osoba, która wytworzyła informację: sędzia Dagmara Kos
Data wytworzenia informacji: 31 grudnia 2021