Treść orzeczenia I C 426/23 - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

I C 426/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Sieradzu z 2025-02-28

Sygnatura akt I C 426/23

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

Protokolant: Justyna Łużyńska

po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2025 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa D. S. i K. S.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę ewentualnie o zapłatę

1. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów D. S. i K. S. kwotę 107.182,48 (sto siedem tysięcy sto osiemdziesiąt dwa złote czterdzieści osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty,

2. w pozostałym zakresie powództwo oddala,

3. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódki D. S. kwotę 3.217,00 (trzy tysiące dwieście siedemnaście) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 2.700,00 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

4. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powoda K. S. kwotę 3.217,00 (trzy tysiące dwieście siedemnaście) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 2.700,00 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 426/23

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 31 sierpnia 2023 r. skierowanym przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. powodowie D. S. i K. S. wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 107.182,48 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) zawartej przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w dniu 28 lutego 2002 r. i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. Ewentualnie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 24.299,05 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 5 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem umowy kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. Jednocześnie wnosili oni o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw i kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

(pozew- k.3-16)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej na wypadek przyjęcia przez Sąd dopuszczalności „odfrankowania” umowy kredytu podnosił zarzut przedawnienia roszczeń powodów w zakresie obejmującym rzekome nadpłaty powstałe w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 30 sierpnia 2013 r. Także z ostrożności procesowej na wypadek uznania postanowień umowy za abuzywne co mogłoby doprowadzić do unieważnienia umowy kredytu podnosił zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu to jest kwoty 60.000,00 zł oraz kwoty 19.631,28 zł stanowiącej wierzytelność pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania przez drugą stronę z udostępnionego jej przez bank kapitału i osiągnięcia z tego tytułu korzyści majątkowej. Ponadto na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia podnosił zarzutu zatrzymania kwoty 60.000,00 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 19.631,28 zł stanowiącej wierzytelność pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania przez drugą stronę z udostępnionego jej przez bank kapitału i osiągnięcia z tego tytułu korzyści majątkowej.

(odpowiedź na pozew- k.50-79)

Na rozprawie w dniu 29 grudnia 2023 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo, a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 29 grudnia 2023 r. na płycie CD 00:02:56 – 00:03:13- koperta k.240)

W piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2024 r. pozwany podnosił zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę dochodzonej w niniejszej spawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielnego powodom kredytu to jest kwoty 60.000,00 zł oraz kwoty 7.230,16 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku oraz na wypadek nie uwzględniania zarzutu potrącenia podnosił zarzut zatrzymania kwoty 60.000,00 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 7.230,16 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku.

(pismo procesowe pozwanego- k.199-202)

Na rozprawie w dniu 30 sierpnia 2024 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 30 sierpnia 2024 r. na płycie CD 00:03:17 – 00:32:51- koperta k.240)

Na rozprawie w dniu 21 lutego 2025 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 21 lutego 2025 r. na płycie CD 00:02:44 – 00:05:58- koperta k.272)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W 2002 r. będący małżonkami pozostający w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powodowie D. S. i K. S. potrzebowali środków finansowych w kwocie 60.000,00 – 100.000,00 zł na dokończenie budowy domu. W celu ich pozyskania postanowili oni zaciągnąć kredyt. Powodowie nie sprawdzali oferty kredytowej innych banków i od razu udali się po kredyt do (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwany. W banku tym nie przedstawiono im oferty kredytu złotówkowego a przedstawiona im została jedynie oferta zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Pracownik banku informował powodów, iż frank szwajcarski jest stabilną walutą i nie powinno się z nim nic złego wydarzyć. Nie przedstawiał im symulacji pokazującej jak wzrost kursu franka szwajcarskiego wpłynie na wysokość ich zobowiązania. Powodowie nie byli też przez niego informowani w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.

(zeznania powodów: K. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 30 sierpnia 2024 r. 00:07:38 – 00:13:39 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 29 grudnia 2023 r. 00:03:22 – 00:21:24- koperta k.240, D. S.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 30 sierpnia 2024 r. 00:13:39 – 00:19:33 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 29 grudnia 2023 r. 00:21:24 – 00:31:56- koperta k.240)

Przed zawarciem umowy kredytu powodowie byli w banku dwa razy. Gdy przybyli oni do banku w celu zawarcia umowy, była już ona przygotowana do podpisania. Powodowie czytali umowę przed podpisaniem i ją częściowo rozumieli. Gdy pytali oni pracownika banku o niezrozumiałe kwestie ten coś im tłumaczył.

W dniu 28 lutego 2002 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe nr (...). Zgodnie z § 1 ust. 1 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 60.000,00 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF a kwota kredytu lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu uruchomienia transzy kredytu. W myśl § 1 ust. 2 umowy kredyt został udzielony na okres 240 miesięcy od dnia 28 lutego 2002 r. do dnia 28 lutego 2022 r. Okres wykorzystania kredytu miał wynosić 3 miesiące, okres karencji w spłacie kredytu 8 miesięcy a okres spłaty kredytu z należnymi odsetkami 229 miesięcy. W myśl § 1 ust. 3 umowy kredyt przeznaczony był na dokończenie budowy domu jednorodzinnego w miejscowości W., gm. G., o powierzchni użytkowej mieszkalnej (...) m². Zgodnie z § 3 ust. 1 umowy bank stawiał kredyt do dyspozycji kredytobiorców od: dnia 28 lutego 2002 r. do wysokości 30.000,00 zł i od dnia 1 maja 2002 r. do wysokości 60.000,00 zł. Stosownie do § 3 ust. 2 umowy każda transza kredytu wypłacana miała być w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu uruchamiania danej transzy. Zgodnie z § 4 umowy kredytu uruchomienie kredytu miało nastąpić po ustanowieniu przez kredytobiorców prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu określonych w § 11 i uregulowaniu przez kredytobiorców należności wynikających z ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 86, poz. 959) w terminie 14 dni od daty zawarcia umowy kredytu.

Jak wynikało z § 7 ust. 1 umowy bank pobierał od kredytobiorców prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 0,7 % kwoty kredytu wyrażonej w złotych określonej w § 1 ust. 1, to jest kwotę złotych 420,00. Prowizja miała zostać pobrana nie później niż w momencie uruchomienia kredytu i nie podlegać zwrotowi.

(kserokopia umowy- k.21-24)

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne, ustalane na trzymiesięczne okresy i równe sumie stawki odniesienia oraz marży banku w wysokości 4,30 % punktów procentowych. W myśl § 2 ust. 2 umowy obowiązująca w danym trzymiesięcznym okresie stawka odniesienia wyliczana była na bazie stawki LIBOR 3M jako średnia arytmetyczna, zaokrąglona do dwóch miejsc po przecinku, z notowań stawki LIBOR 3M dla depozytów trzymiesięcznych z ostatnich 10 dni roboczych miesiąca kalendarzowego poprzedzającego dany trzymiesięczny okres. Zgodnie z § 2 ust. 4 umowy w dniu zawarcia umowy stawka odniesienia wynosiła 1,71 % punktów procentowych a oprocentowanie wynosiło 6,01 % w stosunku rocznym.

(kserokopia umowy- k.21-24)

Prawnym zabezpieczeniem spłaty udzielonego kredytu a także innych związanych z kredytem należności w myśl § 11 ust. 1 była hipoteka kaucyjna w kwocie 108.000,00 zł ustanowiona na nieruchomości stanowiącej współwłasność powodów na prawach wspólności ustawowej obejmującej działkę gruntu 187 wraz z naniesieniami położoną w W., gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Sieradzu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), cesja praw z polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych i weksel własny in blanco kredytobiorców wraz z deklaracją wekslową.

(kserokopia umowy- k.21-24)

W myśl § 10 ust. 1 umowy po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 229 ratach miesięcznych w terminie do dnia 28 każdego miesiąca począwszy od 28 lutego 2003 r. Zgodnie z § 10 ust. 2 umowy wysokość miesięcznej raty kapitałowo – odsetkowych określona miała być w CHF a spłata raty kapitałowo – odsetkowej miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu raty kapitałowo – odsetkowej według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty danej raty.

(kserokopia umowy kredytu- k.21-24)

W czasie zawierania umowy kredytu powód prowadził działalność gospodarczą a powódka nie prowadziła działalności gospodarczej. Po wybudowaniu domu, która to budowa w części sfinansowana była kredytem, powodowie zamieszkali w tym domu. Powód zarejestrował w nim siedzibę swojej firmy jednak nie prowadził w nim działalności gospodarczej. Działalność tę prowadził on na terenie całego kraju wykonując usługi u klientów.

W dniu 7 listopada 2006 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. aneks nr (...) do umowy kredytu, na mocy którego strony zmieniły między innymi § 2 umowy w ten sposób, że od dnia zawarcia aneksu oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży banku w wysokości 2,15 punktów procentowych. W dniu zawarcia aneksu do umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 4,01 % w stosunku rocznym i było równe stawce odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3 – miesięczny z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku z ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc zawarcia aneksu do umowy publikowana na stronie serwisu Reuters lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym, powiększonej o marżę banku, o której mowa wyżej.

(kserokopia aneksu- k.115-116)

W wykonaniu umowy kredytodawca wypłacił powodom w dniu 14 marca 2002 r. kwotę 30.000,01 zł, co stanowiło równowartość 12.302,65 CHF i w dniu 29 maja 2002 r. kwotę 29.999,99 zł co stanowiło równowartość 11.850,21 CHF.

W okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 107.182,48 zł. Kredyt został przez powodów spłacony w całości.

Powodowie skierowali do pozwanego w drodze elektronicznej w dniu 14 lipca 2023 r. reklamację, w której wezwali go do zapłaty nienależnie pobranych środków w okresie od dnia 28 marca 2002 r. do dnia 28 września 2021 r. w związku z nieważnością umowy w kwocie 107.182,48 zł jak również w przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności wskazanej umowy nienależnie pobranych od powodów rat kapitałowo – odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych, których treść miała wpływ na wysokość spłaconych przez powodów rat kredytu w kwocie 24.299,05 zł w terminie 30 dni od otrzymania pisma. Reklamację tą pozwany otrzymał w dniu 19 lipca 2023 r. W piśmie z dnia 4 sierpnia 2023 r. reklamację tą pozwany uznał za niezasadną.

(kserokopia reklamacja- k.30-33, kserokopia odpowiedzi na reklamację- k.34-35)

Pismem z dnia 27 maja 2024 r. pozwany wezwał powodów do zapłaty kwoty 60.000,00 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy kredytu nr (...) z dnia 28 lutego 2002 r. oraz kwoty 7.230,16 zł tytułem kwoty należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconą na podstawie umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia świadczenia banku do dnia 17 czerwca 2004 r. i oświadczył, że w przypadku opóźnienia w zapłacie tych kwot pobierać będzie odsetki ustawowe za opóźnienie. Powodowie otrzymali wezwania do zapłaty w dniu 31 maja 2024 r.

(kserokopia wezwania do zapłaty- k.206, wydruki śledzenia przesyłek- k.214-215)

Pismem z dnia 18 czerwca 2024 r. pozwany złożył powodom oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powodów dochodzonej w przedmiotowej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego w kwocie 60.000,00 zł tytułem wypłaconego i wykorzystanego kapitału kredytu i w kwocie 7.230,16 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku. Ewentualnie na wypadek braku uznania skuteczności wezwania do zapłaty i złożonego oświadczenia o potrąceniu złożył oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania świadczenia w postaci dochodzonej przez powodów na drodze sądowej wierzytelności z tytułu rzekomej nieważności umowy kredytu do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego banku w kwocie 60.000,00 zł tytułem wypłaconego i wykorzystanego kapitału kredytu oraz kwoty 7.230,16 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku. Oświadczenia o potrąceniu wierzytelności zostały nadane na poczcie w dniu 20 czerwca 2024 r. i odebrane przez powodów w dniu 24 czerwca 2024 r.

(kserokopia oświadczenia- k.203, wydruki śledzenia przesyłek- k.204-205, k.224-227)

Powodowie oświadczyli na rozprawie, że mają świadomość, iż w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu pozwany może żądać od nich zwrotu kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz, że mając tę świadomość chcą aby Sąd stwierdził nieważność umowy kredytu.

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów a także w oparciu o powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął dowód z zeznań świadków J. L., A. K. i K. D. z uwagi na to, iż nie brali oni udziału w procesie zawierania umowy kredytu przez powodów i nie mieli wiedzy czy ogólna procedura zawierania umów kredytowych była stosowana w przypadku powodów a wobec tego ich zeznania nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął też dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej na fakty wskazane w pozwie uznając, iż nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął ponadto dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości na fakty wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się w pierwszej kolejności zasądzenia od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 107.182,48 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego w związku z nieważnością umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 28 lutego 2002 r. i pobraniem na jej podstawie w okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. świadczeń nienależnych.

Ponieważ powodowie żądali zwrotu uiszczonych przez nich na rzecz pozwanego świadczeń wynikających z umowy kredytu, dla rozstrzygnięcia o ich żądaniu należało przesłankowo ustalić czy umowa ta była umową ważną.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umów (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 1646 ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony, bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

W chwili zawarcia umowy kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umowy przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów indeksowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353¹ kc). W przypadku umów kredytu indeksowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W myśl art. 385² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Zgodnie z art. 22¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż w czasie zawierania umowy powódka nie prowadziła działalności gospodarczej i zawierając ją działała jako konsumentka. Nie ulega też wątpliwości, iż powód prowadził wówczas działalność gospodarczą. Nie oznacza to jednak, iż powód nie mógł w tym czasie zawierać umów w charakterze konsumenta. W ocenie Sądu zawierając umowę kredytu z dnia 28 lutego 2002 r. powód działał właśnie jako konsument. Powód potrzebował kredytu na dokończenie budowy domu a więc na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. Wynika to zresztą z treści samej umowy kredytu. Cel na jaki udzielony został kredyt nie był więc związany z działalnością gospodarczą prowadzoną przez powoda. Nie ulega też wątpliwości, iż powodowie po wybudowaniu domu w części sfinansowanego kredytem zamieszkali w nim. Fakt więc, że po wprowadzeniu się do tego domu powód zarejestrował w nim siedzibę swojej firmy nie może zmienić oceny, że zawarcie przez powodów umowy kredytu nie było bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez powoda. Powód bowiem działalność gospodarczą prowadził w innym miejscu. Skoro zatem obojgu powodom przysługiwał status konsumenta przy zawarciu umowy kredytu, umowę można badać pod katem zawierania przez nią niedozwolonych postanowień umownych.

Sąd nie miał wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych zawartych w § 1 ust. 1, § 3 ust. 2 i § 10 ust. 2 umowy. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowę, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyt i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili wyżej wskazane postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej, w tym sposób ustalenia wysokości kursu waluty po jakim miał być przeliczony kredyt do wypłaty oraz wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.

Zdaniem Sądu głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń kredytobiorcy oraz o wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego de facto element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 1 ust. 1, § 3 ust. 2 i § 10 ust. 2 umowy dotyczą głównych świadczeń stron umowy. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385¹ § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.

W ocenie Sądu zapisy § 1 ust. 1 umowy stanowiące, że „kwota kredytu lub transzy kredytu zostanie określona według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu uruchomienia transzy kredytu” oraz § 3 ust. 2 umowy stanowiące, że „każda transza kredytu wypłacana jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu uruchamiania danej transzy” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy co do wyrażonej w walucie CHF wartości udzielonego kredytu. Na podstawie tych postanowień umowy nie można bowiem określić kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości udzielonego kredytu w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tej kwoty zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Kurs wymiany waluty ma bowiem określać tabela kursowa banku, będąca aktem wewnętrznym, jednostronnym przedsiębiorcy, nieweryfikowalnym jeżeli chodzi o zasady ustalania wysokości kursu CHF. Brak jest nadto możliwości wskazania w sposób pewny momentu ustalenia tego kursu skoro jak wynika z § 4 umowy uruchomienie transz kredytu miało nastąpić po spełnieniu określonych w umowie warunków.

Zgodnie więc ze wskazanymi wyżej postanowieniami łączącej strony umowy ustalenie salda zadłużenia konsumentów miało nastąpić według kursu kupna waluty CHF obowiązującego w dniu uruchamiania transzy kredytu przy czym okres wykorzystania kredytu wynosił 3 miesiące. W oparciu o takie zapisy umowy nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganego przez powodów jako konsumentów zobowiązania został określony w sposób jednoznaczny.

Także zapisy § 10 ust. 2 umowy stanowiące, że „spłata raty kapitałowo – odsetkowej dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu raty kapitałowo – odsetkowej według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty danej raty” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o niewyjaśnione kryteria.

To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.

Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umów nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385¹ § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy klauzul zawartych w § 1 ust. 1, § 3 ust. 2 i § 10 ust. 2 jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązania powodów po kursie określonym w tabeli kursowej i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanych walutą CHF poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży CHF oraz wartości spreadu walutowego. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu sprzedaży i kupna CHF bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Bank miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązania powodów, których kredyt indeksowany był kursem CHF.

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytu do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytu, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.

Zapisy zawarte w § 1 ust. 1, § 3 ust. 2 i § 10 ust. 2 umowy, w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umowy nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązania w walucie CHF, która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytu, jakie zobowiązani byli spłacać. Ponadto zapisy umowy dają kredytodawcy prawo do pobierania tzw. spreadu walutowego pomimo braku ku temu ekonomicznego uzasadnienia, a nadto spread ten, rzutujący na wysokość zobowiązania powodów, jest ustalany przez kredytodawcę w sposób jednostronny, a zatem dowolny.

W przypadku kredytów udzielanych, wypłacanych i spłacanych w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanych kursem waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytów, a jedynie do obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytów udzielonych w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Kredytodawca nie ponosi zatem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien oczekiwać ich zwrotu oraz dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności. W tym przypadku koszty i wynagrodzenie kredytodawcy powinny zawierać się w ramach odsetek i ujętej w nich marży. Celem indeksacji powinno być zachowanie na przestrzeni ustalonego, długiego okresu na jaki udzielane są kredyty, jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Stwierdzić tym samym należy, że wynikający z umowy obowiązek powodów ponoszenia kosztów spreadu walutowego stanowi nieuczciwą praktykę banku, mającą zagwarantować mu dodatkowe oprócz charakterystycznego dla umowy kredytu oprocentowania, wynagrodzenie.

Jednocześnie sposób, w jaki kredytodawca zastrzegł sobie ten dodatkowy zysk mijał się z zasadą transparentności i przejrzystości umowy. W postanowieniach umownych nie zostały bowiem sprecyzowane w jakikolwiek sposób kryteria ustalania przez kredytodawcę kursu kupna i kursu sprzedaży CHF. Dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, istotne jest zaś to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy, ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony. Dla przeciętnego bowiem konsumenta, a więc konsumenta dobrze poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego istotna jest nie tylko świadomość zastosowania różnych kursów walut przy wypłacie i spłacie kredytu oraz ich zmienności, ale także orientacja co do skali wynikającego stąd, dodatkowego obciążenia finansowego.

Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętego kredytu w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązania.

To, że powodowie dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty CHF nie oznacza bowiem, że wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umowy kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.

Wobec niejednoznacznych postanowień umowy określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowę kredytu pozostając w pełni świadomi co do wynikających z niej obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. Powodowie nie byli rzetelnie poinformowani o ryzyku związanym ze zmianą kursu walut, jakie przyjmują na siebie podpisując umowę. Udzielenia im takiej rzetelnej informacji w tym zakresie pozwany nie wykazał, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości ich zobowiązania i wysokości rat kredytu oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyt jest indeksowany, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres na jaki został zaciągnięty kredyt, nie można przecież było wykluczyć.

Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umowy kredytowej powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umowy kredytowej i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.

Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowie za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385¹ § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.

Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umów kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowych umów wydaje się w tych okolicznościach niepewna.

W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączącej strony umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tego stosunku obligacyjnego. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tej umowy ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest CHF, determinujące zastosowanie w dalszym ciągu obowiązującego postanowienia o oprocentowaniu kredytu określanego według stopy międzybankowej tej waluty tj. LIBOR. Pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Wyeliminowanie z umowy zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanego stosunku prawnego jako sprzecznego z naturą (charakterem prawnym) zobowiązania, które strony chciały wykreować. Umowę w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważną. Nie można bowiem zastąpić zawartych w niej niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Mając na uwadze powyższe Sąd przesłankowo stwierdził, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) zawarta w dniu 28 lutego 2002 r. pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna. Powodowie powołując się bowiem na jej nieważność żądali zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 107.182,48 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z tą nieważnością umowy. Zasądzenia tej kwoty domagali się oni tytułem zwrotu kwot wpłaconych w wykonaniu umowy kredytu.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na postawie umowy kredytu powodowie w okresie od 28 marca 2002 r. do 28 września 2021 r. świadczyli kwotę 107.182,48 zł.

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanego podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powodów dochodzonej w tej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia powodów w postaci kwoty udzielonego im kredytu to jest kwoty 60.000,00 zł oraz kwoty stanowiącej uzyskaną przez nich korzyść na skutek korzystania z kapitału kredytu to jest kwoty 19.631,28 zł.

Jak wynika z art. 203¹§ 1 pkt 1 kpc podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda. Zgodnie natomiast z art. 203¹§ 2 kpc pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

Jeśli chodzi o złożony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew zarzut potrącenia to był on nieskuteczny. Zgodnie bowiem z art. 498 § 1 kc do potrącenia nadają się jedynie wierzytelności wymagalne a pozwany nie wykazał w żaden sposób, by jego wierzytelność wobec powodów o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia była w tym czasie wymagalna. Roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia – tak jak zobowiązania, w których termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania – stają się wymagalne bezzwłocznie po wezwaniu wzbogaconego do wydania korzyści (art. 455 kc). Tymczasem pozwany nie wykazał, by przed wniesieniem odpowiedzi na pozew wzywał powodów do zwrotu kwoty 60.000,00 zł wypłaconej powodom jako kapitał kredytu i kwoty 19.631,28 zł stanowiącej korzyść powodów uzyskaną na skutek korzystania z kapitału kredytu.

Pozwany po raz kolejny podniósł zarzut potrącenia w piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2024 r. Tym razem podniesiony przez niego zarzut potrącenia dotyczył wierzytelności powodów dochodzonej w tej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu to jest kwoty 60.000,00 zł oraz kwoty 7.230,16 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu w związku z koniecznością urealnienia świadczenia poprzednika prawnego pozwanego.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż zarzut potrącenia złożony przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2024 r. dotyczy wierzytelności pozwanego wynikających z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność powodów dochodzona w tej sprawie. Należało zatem ustalić czy wierzytelności te pozwanemu przysługują.

Ponieważ umowa kredytu, na podstawie której poprzednik prawny powoda wypłacił powodom kredyt w kwocie 60.000,00 zł, uznana została przesłankowo za nieważną, nie ulega wątpliwości, iż pozwanemu przysługuje wobec powodów wierzytelność z tytułu ich bezpodstawnego wzbogacenia w zakresie tej kwoty. Zdaniem Sądu natomiast pozwanemu nie przysługuje wobec powodów wierzytelność z tytułu ich bezpodstawnego wzbogacenia w związku z koniecznością urealnienia świadczenia poprzednika prawnego pozwanego. Zaprezentowane powyżej stanowisko potwierdza wyrok z dnia 5 czerwca 2023 r. wydany w sprawie C-520/21 przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady (...)/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

W następnej kolejności należało ustalić czy oświadczenie o potrąceniu przysługującej pozwanemu wobec powodów wierzytelności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powodów złożone przez pozwanego było skuteczne materialnie. Oświadczenie o potrąceniu stanowi bowiem materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia.

W myśl art. 498 § 1 kc gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Zgodnie z art. 498 § 2 kc wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Jak wynika zaś z art. 499 kc potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Pozwany złożył powodom oświadczenie o potrąceniu jego wierzytelności w kwocie 60.000,00 zł z wierzytelnością powodów dochodzoną w przedmiotowej sprawie w piśmie z dnia 18 czerwca 2024 r. sporządzonym przez pełnomocnika, który był przez niego upoważniony do złożenia oświadczenia materialnoprawnego o potrąceniu wierzytelności przysługującej pozwanemu wobec powodów. Oświadczenie to zostało doręczone powodom w dniu 24 czerwca 2024 r. Oświadczenie materialnoprawne o potrąceniu było zatem skuteczne.

Należało zatem zbadać, czy procesowy zarzut potrącenia oparty o materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu został złożony w terminie wynikającym z art. 203¹§ 1 pkt 1 kpc. Wierzytelność pozwanego przedstawiona do potrącenia stała się wymagalna w dniu 17 czerwca 2024 r. Zatem pozwany mógł skutecznie podnieść procesowy zarzut potrącenia do dnia 1 lipca 2024 r. Pozwany natomiast zarzut ten podniósł dopiero w dniu 8 lipca 2024 r. Ponieważ po dniu 1 lipca 2024 r. możliwość skutecznego podniesienia zarzutu potrącenia w toczącym się procesie wygasła, zarzut ten nie mógł być uwzględniony.

Mając na uwadze powyższe Sąd w związku z przesłankowym uznaniem za nieważną umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 28 lutego 2002 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 107.182,48 zł.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu wpłaconych na poczet umowy kwot reklamacją, którą pozwany otrzymał w dniu 19 lipca 2023 r. a wiec roszczenie powodów stało się wymagalne w dniu 19 sierpnia 2023 r. Na postawie art. 481 kc w zw. z art. 359 § 1 i 2 kc Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonej kwoty od dnia 20 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił jako niezasadne.

Jednocześnie Sąd stwierdził, iż, wbrew twierdzeniom pozwanego, roszczenie powodów nie było przedawnione w żadnej części. Po wydaniu wyroku TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie C-776/19 bezspornym stało się, że termin przedawnienia roszczeń wynikających z kredytów frankowych nie może zacząć biec, dopóki kredytobiorca nie dowie się o wadliwości swojej umowy. W przedmiotowej sprawie należy zakładać, iż powodowie dowiedzieli się o wadliwości umowy w dniu 10 kwietnia 2023 r., kiedy udzielili pełnomocnictwa do reprezentowania ich w tej sprawie.

Jeśli chodzi o zarzut zatrzymania, to należy stwierdzić, że w postanowieniu z dnia 8 maja 2024 r. wydanym w sprawie sygn. akt C – 424/22 TSUE wykluczył możliwość uznawania przez sądy krajowe zgłaszanych przez banki zarzutów zatrzymania. Trybunał wskazał, że przepisy dyrektywy Rady (...) stoją na przeszkodzie takiej wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą powołanie się przez bank na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnianie przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie kwestionowanej umowy. Stąd też zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego nie mógł być uwzględniony.

Ponieważ roszczenie ewentualne pozwu zgłoszone zostało na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądania głównego, a Sąd żądanie to uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nim.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądził od pozwanego na rzecz powódki D. S. i powoda K. S. kwoty po 3.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na zasądzone na rzecz każdego z powodów kwoty złożyły się 1/2 opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, 1/2 wynagrodzenia pełnomocnika powodów w kwocie 5.400,00 zł ustalonego stosownie do treści § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935) i 1/2 opłat skarbowych od pełnomocnictw w kwocie 34,00 zł. Sąd uznał jednocześnie, iż nakład pracy pełnomocnika powodów sprowadzający się do sporządzenia pozwu, repliki na odpowiedź na pozew, jednego pisma procesowego z pytaniami do świadków i pisma procesowego z zarzutem korekty zaliczenia oraz udziału w trzech rozprawach nie uzasadniał przyznania mu wynagrodzenia w wyższej niż stawka minimalna kwocie.

Dodano: 12 maja 2025, Opublikował(a): Iwona Bartel
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Sieradzu
Osoba, która wytworzyła informację: sędzia Dagmara Kos
Data wytworzenia informacji: 28 lutego 2025