Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września2013 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: S.S.O. Joanna Składowska

Sędziowie: S.O. Katarzyna Powalska

S.R. (del.) Dagmara Kos

Protokolant: sekr. sąd. Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2013 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko B. A.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 4 lipca 2013 roku

sygn. akt I C 1062/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej B. A. na rzecz powoda J. K. 1.200,00 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt Ca 337/13

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 26 listopada 2012 r. skierowanym do Sądu Rejonowego w Sieradzu powód J. K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej B. A. kwoty 15.000.00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 października 2012 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu. Na rozprawie w dniu 21 czerwca 2013 r. cofnął pozew co do kwoty 2.500 złotych z jednoczesnym zrzeczeniem się roszczenia.

Pozwana nie uznała powództwa, wnosiła o jego oddalenie, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 lipca 2013r. wydanym w sprawie I C 1062/12 Sąd Rejonowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda 12.500 złotych z odsetkami ustawowymi od 16 października 2012r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu w wysokości 2.217 złotych, umarzając postępowanie w pozostałej części.

Orzeczenie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

R. W. (brat pozwanej) był właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości R., gmina S., obejmującej między innymi działkę numer (...) o powierzchni 0,13 ha. Dla nieruchomości została urządzona księga wieczysta Kw nr SR 1 (...). W dniu 27 lutego 1988 r. pomiędzy R. W. a powodem J. K. została zawarta nieformalna - w zwykłej formie pisemnej - umowa sprzedaży, dotycząca nabycia przez powoda tej działki za sumę 180.000,00 starych złotych.

W dniu 27 listopada 1990 r.,w Państwowym Biurze Notarialnym w S. doszło do zawarcia umowy darowizny, na podstawie której R. W. darował pozwanej B. A. zabudowane gospodarstwo rolne, w tym nieruchomość położoną w miejscowości R., gmina S., oznaczoną numerem geodezyjnym działki (...) o powierzchni 0.13 ha.

R. W. zmarł w 1993 r. Jedyną jego spadkobierczynią jest pozwana B. A..

Wyrokiem z dnia 16 października 2012 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I C 611/12 Sąd Rejonowy w Sieradzu nakazał K. K. i J. K., aby wydali solidarnie B. A. nieruchomość położoną w R., gmina S., stanowiącą działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,13 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Sieradzu w Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta o numerze Kw SR 1 (...), jednocześnie zobowiązując K. K. i J. K. do usunięcia wszelkich naniesień na przedmiotową nieruchomość w postaci kontenera, ogrodzenia, pozostałości płotu betonowego, gruzu i śmieci - w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się wyroku.

Powód powziął wiadomość, iż umowa nabycia nieruchomości w zwykłej formie pisemnej jest nieważna w trakcie postępowania w sprawie I C 611/12.

W dniu 18 października 2012 r. powód wezwał pozwaną do zwrotu aktualnej wartości działki o numerze ewidencyjnym (...), tj. kwoty 15.000,00 zł - w terminie 2 tygodni od daty otrzymania pisma. Termin ten minął bezskutecznie.

Aktualna wartość działki numer (...) wynosi 12.500.00 zł.

W ocenie Sądu Rejonowego, czynność prawna zobowiązująca powoda do zapłaty kwoty 180.000,00 starych złotych była od początku i pozostała nieważna z powodu niezachowania wymaganej przez prawo formy aktu notarialnego. Tym samym po stronie powoda miało miejsce świadczenie nienależne, podlegające zwrotowi wg przepisów o bezpodstawnym wzbogacenia (art. 405 i następne kc).

Pozwana jako jedyna spadkobierczyni zmarłego R. W., stosownie do treści art. 922 § 1 kc, nabyła jego prawa i obowiązki majątkowe, w tym również obowiązek zwrotu uzyskanej bez podstawy prawnej przez spadkodawcę korzyści. Tym samym powód mógł skutecznie domagać się od pozwanej zwrotu kwoty dochodzonej pozwem.

Zdaniem Sądu Rejonowego, roszczenie powoda nie uległo przedawnieniu. Termin spełnienia świadczenia nienależnego nie jest oznaczony i nie wynika także z właściwości tego zobowiązania, a zatem zwrot nienależnego świadczenia powinien nastąpić niezwłocznie po wezwaniu. Jak ustalił Sąd, powód wezwał pozwaną w dniu 18 października 2012 r. do zwrotu aktualnej wartości działki, a w dniu 26 listopada 2012 r. skierował przedmiotową sprawę do Sądu. Tym samym, zdaniem Sądu, nie można było uznać, że roszczenie powoda uległo już przedawnieniu.

Biorąc pod uwagę, iż J. K. domagał się ostatecznie zasądzenia od B. A. kwoty 12.500,00 zł i suma ta jako aktualna wartość działki numer (...) nie była kwestionowana przez samą pozwaną, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 12.500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami, liczonymi od dnia wydania orzeczenia nakazującego wydanie przedmiotowej nieruchomości (tj. od dnia 16 października 2012 r.).

O częściowym umorzeniu postępowania orzeczono zgodnie z art. 355 § 1 kpc w związku z cofnięciem pozwu w określonym zakresie.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc.

Pełnomocnik pozwanej wniósł apelację od orzeczenia Sądu Rejonowego. Zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia i w związku z tym:

1/ naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez ich błędną wykładnie skutkującą niezastosowaniem w sprawie art. 118 w zw. z art. 120 zd. 2 kc oraz art. 442 ze zn. l par 2 kc poprzez jego niezastosowanie, nadto art. 409 kc i 407 kc w zw. z art. 410 kc także poprzez ich niezastosowanie,

2/ naruszenie art. 5 kc polegające na nieuwzględnieniu 25 letniego korzystania przez powoda z nieruchomości, co wskutek zasądzenia dochodzonej przez niego kwoty spowodowało, iż korzystanie to było korzystaniem nieodpłatnym.

W oparciu o powyższe zarzuty, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu.

Pełnomocnik powoda wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzanie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za druga instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przepis art. 120 kc wprowadza ogólną regułę ustalania początku biegu terminu przedawnienia, zgodnie z którą bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia. Stan wymagalności powstaje zaś w chwili, w której uprawniony może rozpocząć przymusową realizację roszczenia, a więc wtedy gdy dłużnikowi nie służą żadne zarzuty dylatoryjne lub peramptoryjne, a powództwo o zasądzenie świadczenia nie jest przedwczesne, a zatem kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu. Należy przy tym rozróżnić wymagalność roszczenia oraz termin spełnienia świadczenia, rozumiany jako najpóźniejsza chwila, w której dłużnik powinien spełnić świadczenie zgodnie z jego treścią. Zobowiązanie o zwrot nienależytego świadczenia należy do kategorii zobowiązań bezterminowych, w których dla określenia terminu wykonania zobowiązania niezbędne jest wezwanie dłużnika przez wierzyciela określone w art. 455 kc. Roszczenie wynikające z zobowiązania bezterminowego, obejmującego zwrot nienależnie spełnionego świadczenia, staje się zatem wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie kc w zw. z art. 455 kc) i to niezależnie od stanu świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia (por: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010/5/75, Biul. SN 2009/11/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 126/10).

W sprawie przedmiotowej, w związku z zawarciem umowy z mocy prawa nieważnej, powód mógł domagać się zwrotu zapłaconej w jej wykonaniu ceny nieruchomości w wysokości 180.000 starych złotych już od momentu zapłaty i od tego dnia mogło być kierowane do właściciela nieruchomości stosowne wezwanie w tym zakresie, które nie miałoby funkcji kreatywnej w zakresie uzyskania przez istniejące już roszczenie cechy wymagalność, a jedynie wyznaczało termin spełnienia świadczenia.

Należy zgodzić się zatem ze skarżącym, że doszło do przedawnienia roszczenia powoda z upływem 10 letniego terminu od dnia zawarcia umowy na podstawie art. 118 kc.

Tym niemniej należy zauważyć, iż doktryna i judykatura zgodnie dopuszczają stosowanie jako środka obronnego przeciwko zarzutowi przedawnienia klauzuli generalnej zawartej w art. 5 kc. Oczywiście dotyczy to sytuacji wyjątkowych, gdy indywidualna ocena okoliczności w rozstrzyganej sprawie wskazuje, iż opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia jest spowodowane szczególnymi przesłankami uzasadniającymi to opóźnienie (por. np: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 238/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 147/10), ale w ocenie Sądu Okręgowego właśnie z taką wyjątkową sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowym postępowaniu. Otóż po zapłacie ceny nieruchomości, powód został przez dotychczasowego właściciela wprowadzony w posiadanie gruntu, a następnie - z uwagi na zawarcie umowy oraz akceptację ze strony R. W. oraz jego następczyni prawnej B. A. faktu korzystania przez powoda z nieruchomości - miał prawo przypuszczać, że jego posiadanie o charakterze samoistnym doprowadzi do nabycia prawa własności nieruchomości przez zasiedzenie po upływie lat 30. Brak wezwania do zwrotu świadczenia był zatem w pełni usprawiedliwiony okolicznościami. Wystąpienie po ponad 20 latach z roszczeniem windykacyjnym należy rozpatrywać w kategoriach nielojalności, szczególnie, że w przeciwieństwie do roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, roszczenie windykacyjne nie ulega przedawnieniu. Należy podkreślić, że - wbrew stanowisku skarżącego - obie strony umowy otrzymały stosowny ekwiwalent w zamian za swoje świadczenie, nieformalny zbywca uzyskał możliwość korzystania z określonej sumy pieniężnej i osiągania zysków, czy to po jej zainwestowaniu, czy też ulokowaniu na rachunku oszczędnościowym lub lokacie bankowej, zatem posiadanie gruntu przez okres 24 lat nie było - jak wskazuje apelujący - „nieodpłatne”.

Przy tym nie ma tu znaczenia okoliczność, że to nie pozwana była osobą zawierającą umowę i otrzymującą zapłatę. B. A. ponosi odpowiedzialność nie z tytułu własnego wzbogacenia, lecz jako spadkobierca wzbogaconego – na podstawie dziedziczenia nabyła wszelkie obowiązki spadkodawcy o charakterze majątkowym, a takim jest niewątpliwie obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Nie ma również znaczenia ewentualne zużycie konsumpcyjne (art. 409 kc), albowiem wobec faktu nieważności umowy od chwili jej zawarcia, R. W. również od tej chwili musiał liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 kc in fine).

Podsumowując, nie sposób w świetle zasad współżycia społecznego zaakceptować sytuacji, w której nieformalny zbywca (jego następca prawny) zachowa zarówno własność nieruchomości, jak i jej wartość w pieniądzu powiększoną o możliwe zyski z kapitału za okres blisko 25 lat.

Pomimo częściowo błędnego uzasadnienia, wyrok Sądu Rejonowego odpowiada prawu, ponieważ, choć przedawnienie roszczenia powoda nastąpiło, skorzystanie z zarzutu przedawnienia przez stronę pozwaną ocenić należy jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wbrew zarzutom apelacji, nie doszło zatem do naruszenia prawa materialnego w postaci art. 5 kc, a wręcz przeciwnie, prawidłowe zastosowanie tego przepisu skutkować winno uwzględnieniem powództwa.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 kpc. Na koszty procesu poniesione w toku postępowania odwoławczego przez stronę powodową złożyło się wynagrodzenie reprezentującego powoda adwokata (1.200 złotych) ustalone według 50% stawki minimalnej na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 3 ust 1 i w zw. z § 6 pkt 5 i w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 ze zm.).