Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2021 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Matusiak

Protokolant: st. sekr. sąd. Ewelina Kubiczak- Kleśta

po rozpoznaniu na rozprawie 20 października 2021 roku w Sieradzu

odwołania R. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

z dnia 15 kwietnia 2021 r. Nr (...)

w sprawie R. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o kapitał początkowy

zmienia zaskarżoną decyzję i zobowiązuje organ rentowy do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego R. G. przy założeniu, że dochód ubezpieczonego stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wyniósł: w okresie od 1.04.1989 roku do 31.12.1989 roku kwoty odpowiadające najniższemu wynagrodzeniu w gospodarce uspołecznionej, w 1990 roku- 7.413.386 (siedem milionów czterysta trzynaście tysięcy trzysta osiemdziesiąt sześć) złotych, w okresie od 1.01.1991 roku do 6.09.1991 roku- 9.938.400 (dziewięć milionów dziewięćset trzydzieści osiem tysięcy czterysta) złotych.

Sygn. akt IV U 324/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15.04.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił ponownego ustalenia kapitału początkowego R. G. na dzień 01.01.1999 r., ponieważ dołączone do wniosku dowody wpłaty nie stanowią środka dowodowego.

Odwołanie od decyzji organu rentowego złożył R. G.. Ubezpieczony podniósł m.in., że w okresie od 01.04.1989 r. do 06.09.1991 r. na podstawie umowy agencyjnej z dnia 31.03.1989 r. prowadził na warunkach zlecenia w imieniu Przedsiębiorstwa (...) w W. Stację (...) w W. artykułami, stanowiącymi przedmiot obrotu (...). W tym okresie ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu jako agent. R. G. wskazał przy tym na dokumenty, potwierdzające uzyskane w tym okresie przychody, które podlegały opodatkowaniu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Organ wskazał, że w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego R. G. nie uwzględniono podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z powodu jej braku - z tytułu zatrudnienia na umowę agencyjną od 01.04.1989 r. do 06.09.1991 r. w przedsiębiorstwie (...). Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał przy tym na środki dowodowe, stwierdzające wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, określone w § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237 poz. 1412).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

R. G., ur. (...), w dniu 30.11.2006 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Do wniosku zostało załączone m.in. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wydane w dniu 20.02.2003 r. przez Przedsiębiorstwo (...)sp. z o.o. w W.. Dokument ten stwierdza, że R. G. był zatrudniony w tym zakładzie pracy w okresie od 01.12.1981 r. do 31.03.1989 r.; wskazano w nim łączne kwoty wynagrodzenia, uzyskanego w poszczególnych latach, które w 1989 r. wyniosło 1.104.687 zł. Decyzją z dnia 20.12.2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z 14.11.2018 r., ponownie ustalił wartość kapitału początkowego R. G. na dzień 01.01.1999 r. Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych od 01.01.1980 r. do 31.12.1989 r., dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w 1989 r. wyniósł 1.104.687 zł; wskaźnik ten wyniósł 104,21%.

W dniu 21.01.2021 r. R. G. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego, załączając następujące dokumenty:

- zaświadczenie wydane w dniu 03.02.2003 r. przez Przedsiębiorstwo (...) spółka z o.o. w W., stwierdzające że R. G. w okresie od 01.04.1989 r. do 06.09.1991 r. na podstawie umowy agencyjnej z dnia 31.03.1989 r. prowadził na warunkach zlecenia w imieniu (...) w W. Stację (...) i w tym okresie podlegał ubezpieczeniu społecznemu jako agent;

- umowę agencyjną z dnia 31.03.1989 r. o prowadzenie na warunkach zlecenia Stacji (...) w W. wraz z aneksem z 20.10.1989 r.; w umowie określono, że koszty związane z ubezpieczeniem agenta, osób współpracujących i pracowników ponosi agent i (...) zgodnie z obowiązującymi przepisami;

- kalkulację finansową dla agencyjnej stacji serwisowej w W. na okres od 01.04.1989 r. do 31.12.1989 r.;

- kalkulację finansową dla agencyjnego punktu sprzedaży detalicznej towarów w W. na okres od 31.03.1989 r. do 31.03.1990 r.;

- oświadczenie o rozwiązaniu umowy agencyjnej z dniem 31.03.1991 r.;

- kalkulację dochodów agenta na okres od 1 listopada 1989 r. do końca trwania umowy;

- dowody trzech wpłat na rachunek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z okresu 1991-1992 wraz z informacjami odnośnie zadeklarowanej podstawy wymiaru i wysokości składki ZUS;

- decyzję w sprawie ustalenia zobowiązania w podatku wyrównawczym za 1991 r. wraz z zeznaniem podatkowym za 1991 r.

Uznając, że dołączone do wniosku dowody nie powodują zmiany wartości kapitału początkowego, decyzją z dnia 15.04.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił ponownego ustalenia kapitału początkowego R. G. na dzień 01.01.1999 r.

(wnioski, decyzje o ustaleniu kapitału początkowego, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, obliczenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, umowa agencyjna wraz z załącznikiem, kalkulacje finansowe, dowody wpłat, zeznanie podatkowe w aktach ZUS).

W okresie obowiązywania umowy agencyjnej między R. G. i (...) składki odprowadzane do ZUS nie zawierały imiennego wykazu osób ubezpieczonych oraz informacji o składnikach wynagrodzeń tych osób. Załączone do wniosku R. G. z 21.01.2021r. dokumenty nie pozwalają na określenie podstawy wymiaru składek agenta za powyższe okresy, takich ustaleń nie można również poczynić na podstawie kalkulacji finansowych, które obok samego agenta dotyczą także wynagrodzeń mechaników serwisowych i pozostałych pracowników; z kolei decyzja o ustaleniu zobowiązania w podatku za okres do 30.09.1991 r. określa dochód, obejmujący również środki na remonty, transport, energię.

Przy założeniu, że podstawa wymiaru składek R. G. z tytułu umowy agencyjnej, jaka łączyła go z (...) odpowiadała każdorocznemu przeciętnemu wynagrodzeniu, wówczas byłyby to kwoty: w okresie od 01.04.1989 r. do 31.12.1989 r. – 1.860.822 zł, w 1990 r. – 12.355,64 zł, w okresie od 01.01.1990 r. do 06.09.1990 r. – 14.514.000 zł; ta sama podstawa wymiaru przy założeniu, iż odwołującego obowiązywała minimalna składka, wynosząca 60% przeciętnego wynagrodzenia, wynosiłaby: w okresie od 01.04.1989 r. do 31.12.1989 r. – 1.116.495 zł, w 1990 r. – 7.413.386 zł, w okresie od 01.01.1990 r. do 06.09.1990 r. – 9.938.400 zł.

(opinia biegłego K. G. k. 15-21, opinia uzupełniająca k. 41-42).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych odwodów. Sąd uznał za w pełni wiarygodne dokumenty zgromadzone w aktach organu rentowego. Przedmiotowe dokumenty zostały bowiem sporządzone przez osoby do tego powołane w ramach przysługujących im kompetencji oraz w przewidzianej prawem formie. Ponadto ich treść i forma nie były kwestionowane przez żadną ze stron procesu, a zatem i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. W zakresie wyliczeń, określających podstawy wymiaru składek w wysokości 60% przeciętnego wynagrodzenia za lata 1990 i 1991 Sąd oparł się o opinię biegłego K. G..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2021.291 t.j.), dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12 (art. 174 ust. 1 ww. ustawy).

Jak stanowi art. 174 ust. 2 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6,

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5,

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

W myśl ust. 3 ww. przepisu, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się przed dniem przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym złożono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Zgodnie z ust. 4 i ust. 5 art. 15 ustawy w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3,

w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,

2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,

3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19, przy czym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%.

Natomiast w myśl art. 16 cytowanej ustawy przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2, przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu.

Zgodnie z powyższym przepisami, obliczenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego uzależnione jest od uzyskanego w poszczególnych latach dochodu, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Wnioskodawca - co jest w sprawie bezsporne, gdyż okresy te zostały zaliczone jako składkowe - wykonywał pracę na podstawie umowy agencyjnej w okresie od 01.04.1989 r. do 06.09.1991 r., a więc w okresie obowiązywania ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (t. j. Dz. U z 1995, nr 65, poz. 333 ze zm.), która w art. 1 ust. 1 w brzmieniu wówczas obowiązującym stanowiła: „Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne określone ustawą, zwane dalej "ubezpieczeniem", obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej”. W spornym okresie obowiązywały również wydane na podstawie delegacji ustawowej rozporządzenia Rady Ministrów: z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U.1975.46.250 – dalej „rozporządzenie z 1975 r.”) oraz z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. 1990, nr 7, poz. 41 ze. zm.- dalej „rozporządzenie z 1990 r.), określające zasady ustalania podstawy wymiaru składek także dla osób zatrudnionych na mocy umów agencyjnych.

Rozporządzenie z 1975 r. w § 2 ust.1 stanowiło, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie osób, które zawarły umowę na zasadach prowizyjnych, stanowi prowizja. § 3 ust.1 stanowił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie osób, które zawarły umowę na zasadach zryczałtowanej odpłatności, stanowi podstawa wymiaru podatku od wynagrodzeń pomniejszona o ten podatek; jeżeli podatek od wynagrodzeń ustalony jest w kwocie ryczałtowej, przyjmuje się, że wynosi on 12%. Z kolei w myśl § 3a, jeżeli czas pracy określony w umowie odpowiada co najmniej pełnemu wymiarowi czasu pracy obowiązującego pracowników jednostki gospodarki uspołecznionej, która zawarła umowę, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie ustalona stosownie do § 2 i § 3 ust. 1 nie może być niższa od kwoty najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. Powołane wyżej przepisy obowiązywały do 31.12.1989 r. z racji ich uchylenia przez § 56 ust.1 rozporządzenia z 1990 i wprowadzenia nowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek od 01.01.1990 r. (§ 57 ust.1).

Zgodnie z § 20 ust. 1 rozporządzenia z 1990 r., składka na ubezpieczenie społeczne osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz osób z nimi współpracujących wynosiła, z zastrzeżeniem § 21, 38% podstawy wymiaru składki. § 22 w ust. 1 stanowił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie stanowi dochód z wykonywania umowy podlegający podatkowi od wynagrodzeń, pomniejszony o opłacony podatek. W ust.2 przyjęto, że jeżeli podatek od wynagrodzeń nie jest wymierzany od dochodu, lecz jest ustalany w kwocie ryczałtowej, podstawę wymiaru składek stanowi bieżąco zadeklarowany dochód, nie niższy jednak od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia. Przedłożone przez odwołującego się dokumenty nie wskazywały wprost wysokości prowizji czy też dochodu stanowiącego podstawę dochodu od wynagrodzeń, jak również na ich podstawie nie jest możliwym ustalenie tych wartości. W tym stanie rzeczy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne R. G. może być ustalona jedynie w oparciu o minimalne podstawy wymiaru składek, ustalone w powołanych rozporządzeniach. Brak jest uzasadnionych przesłanek, pozwalających na ustalenie tej wysokości jako równowartości wówczas obowiązującego przeciętnego wynagrodzenia.

W postępowaniu sądowym ubezpieczony może korzystać z wszelkich środków dowodowych stwierdzających wysokość jego zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty, w szczególności z dowodów z dokumentów oraz z przesłuchania świadków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97). Należy jednak pamiętać, że wobec braku kompletnej dokumentacji płacowej, możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego (także dochodu, stanowiącego podstawę wymiaru składek) nie może być hipotetyczna, czyli oparta na wielu założeniach, nie dających się obecnie zweryfikować. W orzecznictwie trafnie akcentuje się bowiem, że nie ma możliwości wyliczenia wysokości wynagrodzenia, a co za tym idzie, wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury w oparciu o wyliczenia hipotetyczne, uśrednione, wynikające np. z porównania do wynagrodzenia innych pracowników. W wyroku z dnia 4 lipca 2007 r. Sąd Najwyższy (I UK 36/07) stwierdził, że w postępowaniu cywilnym przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawie o przeliczenie wysokości emerytury możliwe jest dopuszczenie i przeprowadzanie wszelkich dowodów, w tym także dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania samego wnioskodawcy. Nie jest jednak możliwe przeliczenie wysokości emerytury w oparciu o jakąś hipotetyczną uśrednioną wielkość premii uzyskiwanej przez ubezpieczonego, wywiedzioną z wysokości premii wypłaconych innym pracownikom, co oznacza, iż dowodem na wysokość otrzymywanego przez ubezpieczonego wynagrodzenia (w tym premii), nie mogły być wyliczenia zawarte w decyzji rentowej jego współpracownika. Zatem zaliczenie nieudokumentowanych składników podstawy wymiaru składek (składników wynagrodzenia) mogących mieć wpływ na wzrost świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych dotyczących wprost zarobków wnioskodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97). Podkreślić przy tym trzeba, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalenie wynagrodzenia w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Stąd też w rozpoznawanej sprawie brak było przesłanek, pozwalających na przyjęcie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne R. G. w spornym okresie. Powołane wyżej rozporządzenia Rady Ministrów określały minimalne podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób, wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej. W rozporządzeniu z 1975 r. była to kwota odpowiadająca najniższemu wynagrodzeniu w gospodarce uspołecznionej (nie zaś 60% przeciętnego wynagrodzenia, jak przyjął to w wyliczeniach biegły), z kolei rozporządzenie z 1990 r. odwoływało się do dochodu, nie niższego od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia. Przyjmując niekwestionowane ustalenie, iż w całym spornym okresie R. G. jako osoba wykonująca stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy agencyjnej, zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej, podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, należało przyjąć obowiązujące wówczas minimalne podstawy wymiaru składek, w konsekwencji czego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono jak w wyroku.