Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Sieradzu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

31 października 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Górny

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Wawrzyniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 31 października 2023 roku w Sieradzu

odwołania D. M.

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł.

z 5 lipca 2023 r. Nr (...)

w sprawie D. M.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

oddala odwołanie.

Sygn. akt IV U 374/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 5.07.2023r., wydaną z upoważnienia Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, skierowaną do D. M., ustalono nadpłatę nienależnie pobranej renty rolniczej za kwiecień 2023r. B. T. (1), której zgon nastąpił 12.04.2023r. i zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń po zmarłej w wysokości 2577,24zł. (w tym: dodatek pielęgnacyjny, świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, dodatkowe roczne świadczenie pieniężne).

Nie podzielając powyższej decyzji D. T. złożyła odwołanie. Podnosiła, że zmarła była jej podopieczną. Wskazywała, że pobrała świadczenie z powodu uzyskania informacji od pracownika KRUS, że świadczenie jest należne. Ze środków pobranych dokonała pokrycia kosztów związanych z pochówkiem B. T. (1).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. T. (1) ur. (...), zmarła 12.04.2023r. B. T. (1) była całkowicie ubezwłasnowolniona. Jej opiekunem prawnym ustanowionym przez Sąd Rejonowy w Sieradzu, była D. M. (k. 76, 83/akta KRUS).

B. T. (1) miała przyznane prawo do świadczeń wypłacanych miesięcznie w postaci renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, dodatku pielęgnacyjnego oraz świadczenia uzupełniającego z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Wnioskodawczyni mieszka w W.. Przed śmiercią B. T. (1) mieszkała w (...) w R.; początkowo przebywała w (...) w W.. Odwołująca widywała się z B. T. (1)3 razy w miesiącu, zdarzało się, że częściej. Wnioskodawczyni poniosła koszty pochówku B. T. (1) ponad zasiłek pogrzebowy, który otrzymała w wysokości 4000zł. Usługa zakładu pogrzebowego kosztowała 4900zł., dodatkowo doszły koszty u księdza. Całość pobranych pieniędzy wnioskodawczyni przeznaczyła na pochówek i koszty związane z posiadaniem przez zmarłą mieszkania, tj. koszty na rzecz (...). (oświadczenie wnioskodawczyni – na nagraniu CD – 000141 – 001025 k. 21/akta sprawy).

Wypłata świadczeń z KRUS w postaci: renty rolniczej, dodatku pielęgnacyjnego, świadczenia uzupełniającego za miesiąc kwiecień 2023r. oraz dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego w łącznej wysokości 2577,24zł. nastąpiła 14.04.2023r. do rąk D. M..

W dniu 27.04.2023r., organ rentowy zwrócił się do D. M. z prośbą o zwrot wypłaconych świadczeń B. T. (1) za miesiąc kwiecień 2023r., bowiem wypłata nastąpiła po jej śmierci ( k. 90/akta KRUS).

W odpowiedzi na powyższe pismo, odwołująca wskazała, że pobrała świadczenia po zmarłej, po konsultacji z pracownikiem infolinii KRUS w dniu 12.04.2023r. oraz pracownikiem PT KRUS w S. 13.04.2023r. Podnosiła, że nie posiada środków finansowych po zmarłej podopiecznej, bowiem dokonała pokrycia kosztów pochówku oraz kosztów związanych z utrzymaniem nieruchomości, które były własnością podopiecznej (k. 91/akta KRUS).

Decyzją z 5.07.2023r., wydaną z upoważnienia Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, skierowaną do D. M., ustalono nadpłatę nienależnie pobranej renty rolniczej za kwiecień 2023r. B. T. (1), której zgon nastąpił 12.04.2023r. i zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń po zmarłej w wysokości 2577,24zł. (w tym: dodatek pielęgnacyjny, świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, dodatkowe roczne świadczenie pieniężne) (decyzja k. 101/akta KRUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i w postępowaniu przed organem rentowym.

Sad Okręgowy zważył:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. 2022, poz. 504 j.t.), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu tego przepisu uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, nie można mówić o nienależnie pobranym świadczeniu, gdyż o tym decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SA w Szczecinie z 12.04. 2018r., III AUa 369/17).

Zgodnie z art. 138 ust. 6 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. 2018.1270 ze zm.), organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

W myśl art. 84 ust. 8 ustawy s z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016r., poz. 963 j.t. ze zm.), Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

1) zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2) kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Kompetencja organu rentowego w tym przedmiocie podlega kontroli sądowej, w trybie przewidzianym w art. 83 ust. 2 ustawy systemowej. Zakres kognicji sądu ubezpieczeń społecznych odnosi się także do zasadności decyzji organu rentowego (por. wyrok SN z 15.12.2009r., II UK 147/09; uchwały SN z: 9.03.2006r., II UZP 1/06, 3.06.2000r., III ZP 15/00).

"Szczególnie uzasadnione okoliczności", o których mowa w art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej, muszą dotyczyć możliwości wykonania obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SN z 2.02.2012r. III UK 47/11). Odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń nastąpić może jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Ustawa nie wskazuje nawet przykładowo przypadków, kiedy odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń może nastąpić, dając tym samym możliwość indywidualnej oceny każdej konkretnej sprawy. Pewną wskazówką jest jednak niewątpliwie użycie przez ustawodawcę sformułowania „szczególnie uzasadnione okoliczności”, które wskazuje, że rezygnacja z poboru nienależnie pobranych świadczeń, czy też rozłożenie ich na raty może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, gdy sytuacja osoby zobowiązanej jest na tyle trudna, że domaganie się od niej zwrotu określonych kwot godziłoby w poczucie solidarności z tą osobą w wyjątkowym przypadku, trudnym do sprostania przez przeciętnego obywatela. Odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń można tylko w sytuacji, jeżeli w sprawie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności, to znaczy takie, że zwrot uniemożliwi, bądź znacznie dotkliwie utrudni ubezpieczonemu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (por. wyrok SA w Białymstoku z 30.10.2008r., III AUa 890/08). W orzecznictwie i doktrynie zgodnie przyjmuje się, że wskazany przepis ma charakter ochronny - jego celem jest bowiem zabezpieczenie zobowiązanych do spłaty należności przypadających na rzecz organu rentowego przed pozbawieniem ich możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przepis ten ma charakter wyjątkowy. Jeżeli doszło już do nienależnego pobrania świadczeń i przez to zubożenia środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba, która świadczenie nienależnie pobrała, ma obowiązek jego zwrotu, to tylko z wyjątkowych powodów jest możliwe odstąpienie od żądania zwrotu. Wśród okoliczności uzasadniających zastosowanie tego przepisu można przykładowo wymienić brak majątku, z którego możliwe byłoby dochodzenie od osoby zobowiązanej zwrotu świadczeń; ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania; ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy/niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu; wiek osoby zobowiązanej; zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej (por. wyrok SA w Krakowie z 5.03.2013r., III AUa 1228/12, wyrok SA w Szczecinie z 10.03.2016r., III AUa 521/15). Dokonując w tym względzie oceny, należy kierować się stanem majątkowym i rodzinnym dłużnika, jak też realną możliwością zwrotu, w tym możliwością podjęcia pracy pozwalającej na zwrot świadczeń (por. wyrok SN z 15.12.2009r., II UK 147/09), przy czym każdorazowo sytuacja konkretnego ubezpieczonego winna być oceniana indywidualnie, z uwzględnieniem całokształtu okoliczności sprawy. W postępowaniu związanym z odstąpieniem żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia znajdują zastosowanie zasady współżycia społecznego, chociaż ich rola jest inna niż ta, którą im przypisuje art. 411 pkt 2 k.c. (wyrok SA w Gdańsku z 5.05.2017r., sygn. akt III AUa 2044/16). W ujęciu ubezpieczeniowym zasady współżycia społecznego nie przemieniają świadczenia nienależnie pobranego w należne, tj. takie, którego zwrotu nie można żądać. Umożliwiają natomiast odstąpienie od dochodzenia zwrotu (I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenia społeczne, t. 1, Część ogólna, Warszawa 2003, s. 199).

„Szczególnie uzasadnione okoliczności” to takie, które ze względu na sytuację materialną zobowiązanego (związaną także z losowymi, nadzwyczajnymi zdarzeniami, także zdrowotnymi) sprawiają, że spłata zadłużenia wpędzi spłacającego w ubóstwo niepozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb egzystencjalnych (por. wyrok SN z 9.05.2019r., I UK 60/18, z 20.05.2004r. II UK 395/03).

W ocenie Sądu zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Przede wszystkim podkreślić należy, że z chwilą śmierci B. T. (1), tj. 12.04.2023r., wygasła z mocy prawa opieka nad nią, do której D. M. była umocowana przez Sąd. Po wskazanej dacie, odwołująca nie miała prawa dysponować świadczeniami swojej podopiecznej, bowiem umocowanie do odbioru świadczeń z chwilą śmierci osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie wygasa, a pobranie po tej dacie przez osobę upoważnioną do wypłaty świadczenia przysługującego ubezpieczonemu, stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu cyt. przepisów. Ponadto brak podstaw do zastosowania w sprawie przepisu art. 138 ust. 6 ustawy o FUS, na który powołuje się strona w odwołaniu. Podkreślić należy, że wnioskodawczyni nie należy do kręgu osób najbliższych dla B. T. (1), uprawnionych do renty rodzinnej, była dla niej osobą obcą, nie prowadziła z nią wspólnego gospodarstwa domowego. Co do kosztów poniesionych z tytułu pochówku wskazać należy, że D. M. otrzymała z KRUS zasiłek pogrzebowy. Zdaniem Sądu, okoliczności przedstawione przez stronę w odwołaniu, nie mogą powodować zwolnienia z obowiązku zwrotu świadczeń wypłaconych 14.04.2023r., które pobrała nienależnie i w sposób nieuprawniony.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k,p,c., orzeczono jak w sentencji.